چکیده:
این پژوهش به هدف بررسی دلالت های تربیتی آیات تعلیم و تزکیه، با استفاده از روش کیفی، از نوع تحلیلی و استنباطی، انجام شده است. جامعه مورد تحلیل در آن، تفاسیر قرآن بوده است، که به طور عمیق مورد مطالعه، و به طور مستمر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. محقق از طریق یادداشت برداری از دیدگاه مفسران، اطلاعات لازم را گردآوری کرده است. نتایج نشان می دهد که آیات تعلیم و تزکیه، به خوبی به ارکان تربیت، یعنی مربی، متربی و محتوا پرداخته اند، و دلالت های تربیتی در هرکدام را مورد توجه قرار داده اند. برای نمونه، مربی باید در میان متربیان باشد و با آنها سنخیت داشته باشد؛ و محتوای تعلیم و تربیت باید منشا الهی داشته باشد و متقن و استوار باشد و از سستی و خرافی بودن به دور باشد. همچنین، نظام تعلیم و تربیت باید تزکیه محور باشد و برنامه های تزکیه ای بر تعلیمی مقدم باشد. در این نظام، معارف قرآنی باید محور همه مباحث باشد، و درکنار آن از معارف عقلی در تمام رشته ها بهره گرفته شود.
خلاصه ماشینی:
الف) نقاط اشتراک با بررسی آیات، نقاط مشترک زیر قابل ارائه است: منتسب بودن تعلیم و تربیت بهخداوند: در هر چهار آیه با تعابیری چون «ربنا، ارسلنا، من الله، هوالذی، آیاتنا، آیاتک»، تعلیم و تزکیه به خدواند نسبت داده شده است.
اهمیت و اولویت تزکیه در مقایسه با تعلیم هرچند تعلیم و تربیت درکنار هم ذکر شدهاند و تفکیکناپذیرند، اما سهم و اهمیت این دو در نظام تعلیم و تربیت اسلامی یکسان و برابر نیست؛ بلکه با توجه به اینکه در سه آیه، تزکیه مقدم شده است و در هر سه مورد نیز کلام مستقیم خداوند بوده است، میتوان گفت از نظر قرآن تزکیه از اولویت و اهمیت بیشتری برخوردار است و درواقع هدف اصلی است، و تعلیم ابزاری در خدمت آن است.
لزوم متقن بودن محتوای تعلیم و تربیت چون طبق همة آیات، بخشی از محتوای تعلیم بایستی حکمت باشد؛ و یکی از معانی مهم حکمت، اتقان و استحکام بود؛ بنابراین، میتوان گفت که لازم است محتوای تعلیم و تربیت متقن و بهدور از سستی و خرافه باشد؛ بهگونهای که متربیان به اقناع کافی برسند، و بدون تردید این محتواها را بپذیرند و در زندگی خود بهکار بندند.
در این آیات، بهرغم محدودیت کمی، از جهات مختلف به مباحث تربیتی پرداخته شده است، و مباحث گسترده و مهمی از تعلیم و تربیت مورد توجه قرار گرفته شده است: نخست اینکه، شبکهای از مفاهیم مربوط بهموضوع عام تربیت را مطرح کردهاند؛ بهنحوی که یک بستة کامل از مفاهیم لازم در عرصه تربیت درآنها ارائه شده است؛ مفاهیمی چون تلاوت، تعلیم، تزکیه و حکمت، که مهمترین مفاهیم عرصه تعلیم و تربیت اسلامی است.