چکیده:
شفاعت از مباحث تفسیری - کلامی است که آیات قرآنی سبب طرح آن در میان متفکران اسلامی گردیده است. مباحث مربوط به شفاعت را می توان به دو دسته کلی شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان تقسیم نمود. اشاعره و معتزله پیامبر اسلام(ص) را شفاعت کننده می دانند و در مورد سایر شافیان نظریه خاصی ارائه ننموده اند. در مقابل، ملاصدرا موجودات متقدم در قوس نزول(مجردات عقلی) و صعود(انسانهای کامل) را به دلیل واسطه فیض بودن، شفاعت کننده انسانها و هادیان آنها به سوی خداوند هستند. پیامبر اسلام(ص) نیز به دلیل جامعیت اسمائی فاتح باب شفاعت است. معتزله شفاعت را در ازدیاد نعمت های مومنان بهشتی؛ و اشاعره آنرا در کاستن عذاب فاسقان و ظالمان نیز فراگیر می دانند. ملاصدرا ضمن نقادی نظریه معتزله، شفاعت را در کاسته شدن عذاب دوزخیان نیز موثر می داند. البته در صورتی که افعال ناپسند آنها ملکه راسخ نگشته باشد. کلید واژگان: شفاعت، معتزله، اشاعره، ملاصدرا، مومن، فاسق.
خلاصه ماشینی:
بررسی تطبیقی مسئله شفاعت از منظر حکمت متعالیه، اشاعره (با محوریت آرای فخر رازی) و معتزله (با محوریت آرای قاضی عبدالجبار) باتوجه به آیات قرآن کریم مرتضی بیات 1 محمود صیدی 2 احسان منصوری 3 (تاریخ دریافت: 24/5/96؛ تاریخ پذیرش: 12/08/96) چکیده «شفاعت» از مباحث تفسیری ـ کلامی است که آیات قرآن سبب طرح آن در میان متفکران اسلامی شده است.
باوجود اینکه قرآن از شافیان متعددی یاد کرده است، ظواهر برخی از عبارات آنان نشان میدهد که انحصار شفاعت برای پیامبر اسلام است: «بههریک از انبیا از طرف خداوند علمی اعطا شده است که سبب امری میگردد؛ مانند علم عیسیعلیهالسلام که سبب ازبینرفتن تهمت از مریمعلیهالسلام و علم محمد که سبب وجود شفاعت برای اوست» (رازی، ۱۴۲۰، ج۲، ص۴۰۴)؛ هرچند در موارد دیگری، آنها پیامبرانعلیهالسلام دیگر را نیز شافی میدانند.
5. استدلالهای معتزله در فراگیر نبودن شفاعت اشاره شد که از دیدگاه معتزله، شفاعت در آخرت صرفاً شامل زیاد شدن نعمتهای بهشتیان و بالاتر رفتن مرتبه آنها میشود و بر این اساس شامل تخفیف عذاب برای فاسقان و ظالمان نمیشود.
باتوجه به این معنی، گناهکاران اهل توحید [اعم از فاسقان و مرتکبان گناهان کبیره] در صورتی که مرتکب گناهی شده باشند، شفاعت شامل آنها میشود.
باتوجه به اینکه در این آیه فایدة نداشتن شفاعت نسبت به کافران و در مخاطبه با آنان است، شفاعت شامل مسلمانان مرتکب گناه کبیره نیز میگردد (رازی، ۱۴۲۰، ج۳، ص۵۰۰).
ازاینرو، باتوجه به اینکه همه مؤمنان و مسلمانان به پیامبرصلیاللهعلیهوآله تحیت میگویند، بایسته است محمد نیز چنین پاسخی دهد و برای همه آنها از خداوند طلب رحمت نماید.