چکیده:
فقهای امامیه یکی از شروط صحت در معاملات بمعنی الاعم را وجود قصد انشا دانسته اند و از این رو، فقدان آن را موجب بطلان یا عدم انعقاد عقد میدانند. این برداشت از مفهوم انشا ناظر به جنبة سلبی آن می باشد که مورد اتفاق همه فقهای امامیه است و اختلافی در این میان دیده نمیشود. آنچه محل تامل است و در لسان برخی از فقهای معاصر نیز سخن به میان آمده، جنبة ایجابی و سببیّت انشا در تحقق عقد است؛ بیان این امر، با این پرسش است که آیا در انعقاد عقد آنچه سازندة عقد میباشد ارادة باطنی و انشای درونی است یا ارادة ظاهری نیز یارای آن را دارد که سبب در ساختن عقد باشد. این اختلاف نظر در این مبنا تا جایی است که حتی برخی از فقهای امامیه در تبیین ماهیت انشا بهصراحت آن را همان ارادة مظهره یا ظاهر شده دانسته اند. هر چند با تتبع در متون فقهی میتوان دریافت که فقهای امامیه در سببیّت تحقق عقد بیشتر جانب ارادة باطنی را گرفتهاند، اما نظریة حاکمیت ارادة ظاهری که برگرفته از برخی فتواهای آنهاست میتواند به عنوان یک نظریه مترقی بسان برخی از مکاتب حقوقی برای اتقان و استحکام معاملات و قراردادها قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
نظریة اراده به مثابه کیف نفسانی(نظر مرحوم محقق خوییره) یکی از فقهای معاصر که بسیار بر نظریة حاکمیت ارادة باطنی تأکید دارد، محقق خویی است تا جاییکه معتقد است امضای شارع یا عقلا برای وجود اعتباری گرچه متوقف بر صدور لفظ و شبیه آن از منشی است، امّا این توقّف از جهت بهکار بردن لفظ در معنای خود است، نه بهعنوان سبب و علت؛ بهعبارت دیگر، وسایل و ابزار انشایی تنها، بهعنوان کاشف از امور نفسانی هستند؛ یعنی انشا به این معناست که انسان به سبب لفظ یا شبیه آن امور درونی خود را ابراز میکند، چه در امور اعتباری، مانند: عقود و ایقاعات و چه بهعنوان صفتی از صفات نفسانی و حتی در جملات خبری نیز این ابراز وجود دارد که قصد حکایت از یک واقعیت داشته، بنابراین همة جملات البته منظور از استعمال كلمة «لفظ» اين مطلب نيست كه انشا فقط به وسيله لفظ قابل تحقق است، بلكه هدف از استخدام آن بيان مورد غالب است و همين مباحث در مورد ساير طرق اعلام اراده مانند: فعل، نوشته و اشاره نيز مصداق دارد.