چکیده:
منظومه کردی شیرین و فرهاد به روایت مام احمد لطفی یکی از نظیرههای است که به پیروی از خسرو و شیرین نظامی سروده شده است. این اثر به زبانی ساده و روان، روایتگر داستانی متفاوت درباره سرگذشت شیرین و فرهاد با ساختاری افسانهمانند است. در منظومه کردی جز نام شخصیتها، سیر اصلی حوادث و چارچوب کلی داستان با روایت نظامی اختلاف دارد. داستان این منظومه بر پایه ردهبندی محتوایی افسانهها در زیرمجموعه افسانههایی قرار میگیرد که در آن اژدهایی دختری را میرباید تا اینکه پهلوانی او را نجات میدهد. با وجود این، مطالعه تطبیقی دو منظومه از منظر بنمایههای اسطورهای نشاندهنده زیرساخت و پیرنگ مشترک این آثار است؛ بدین ترتیب که خسرو (در خسرو و شیرین) و فرهاد (در منظومه کردی) مصداق خدای باروری شهیدشونده بهشمار میآیند با این تفاوت که در منظومه کردی، فرهاد همانند سایر خدایان باروری، رستاخیز مجدد ندارد. شیرین در هر دو داستان، به روشهای مختلف، نقش الهه باروری و عشق را ایفا میکند. چیستی، موضوع و کارکرد اسطوره باروری از نظر تاریخی نمایانگر دوره کشاورزی و از نظر فلسفی بیانگر رستاخیز انسان در جهان دیگر است.
خلاصه ماشینی:
داستان شيرين و فرهاد که از قديم در زبان کردي رايج بوده و چندين بار به صورت مکتوب گزارش شده است (صالحي و پارسا، ١٣٨٧: ١٣٠)، به سبب تمايزات بنيادي از نظر فرم و محتوا زمينه هاي لازم را جهت مقايسه با منظومۀ خسرو و شيرين نظامي دارد؛ به ويژه به علت وجود موتيف ها و عناصري همچون خشکسالي و بي آبي ، قهرمان رهابخش ، ازدواج با دختر يا همسر پادشاه (در قبال پيروزي و رهايي آب ها)، مبارزه با اژدها (به صورت مجازي و در قالب کوه کني )، روييدن درخت انار از چوب تيشه ، ساختن دسته کلنگ از پوست گاوان هفت ساله ، اشاره به پديده هاي چون درخت ، چشمه ، شير، درون مايۀ اصلي عشق و همچنين پيشۀ کشاورزي و دامداري مردمان کرد، به نظر ميرسد که اين دو منظومه در زيرساخت روايتگر باورهاي اسطوره اي و به ويژه بيان کنندة اسطورة عشق ايزدبانوي آب به خداي 232 باروري باشند.
هادي يوسفي و فرهاد حميدي (١٣٩٣) نيز در مقالۀ با عنوان «تطبيق دو منظومۀ غنايي فارسي و کردي، مطالعۀ موردي: خسرو و شيرين نظامي و خسرو و شيرين خاناي قبادي» بعد 233 از ذکر افتراقات و اشتراکات دو اثر بيان ميکنند که خاناي قبادي داستان را به سمت وسوي واقع گرايي هدايت کرده و علاوه بر تغيير محتوايي، آداب و رسوم و مؤلفه هاي فرهنگي مربوط به زمان و محل زندگي خود را در روايت گنجانده است .