چکیده:
هریک از مصطلحات «مجموعه»، «سفینه» و «جنگ» اکنون در معنایی بهکار میرود که گاه با کاربرد آن در گذشته متفاوت است. هریک از این موارد، و نیز اصطلاحات دیگری مانند «بیاض»، «جریده» و حتی «کرّاسه»، «دفتر»، «مفرد» و «جزو» در زبان عربی و فارسی، برای مفاهیم ویژهای وضع شده است که درعین داشتن نوعی تمایز از یکدیگر، گاه بهشدت تعریفگریزند. بهدستآوردن شناختی نسبی، با درنظرگرفتن کاربردشناسی مصطلحات مزبور در متون و اسناد هر دوره، ضرورتی انکارناپذیر است. ازسوی دیگر، برخی از این اصطلاحات، در ادواری به حوزه معنایی یکدیگر وارد شده یا معنای دقیق خویش را از دست داده است که در ترسیم مفهوم آنها، لازم است به این تطوّر معنایی توجه شود. در این پژوهش مقدماتی، به کهنترین شواهد و کاربردهای سه اصطلاح بنیادین «مجموعه»، «سفینه» و «جنگ» در زبان فارسی، از آغاز تا پایان سده نهم هجری، با استناد به اشارات شاعران و ادیبان در متون، و نیز بررسی دقیق خود سفینهها و جنگهای کهن برجایمانده، پرداخته خواهد شد تا تحولات معنایی و مصادیق هریک از آنها در ادوار مختلف تاحدودی روشن شود. همچنین، در هر بخش، به روابط بین این اصطلاحات با کاربردهای متداول در ادوار دیگر بهاختصار اشاره خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
در آثار پژوهشگران ادب عربی ، البته ، اشاراتی به این مصطلحات و مواردی که معنای نزدیکی به آنها دارند وجود دارد که از همه برتر، تتبع و دسته بندی دقیقی است که بلال اورفه لی ،٦ استاد دانشگاه امریکایی بیروت ، در مقاله ای که به سال ٢٠١٢ منتشر کرد، از مجموعه ها و سفینه های کهن عربی از قرن دوم هجری تا سقوط بغداد توسط هولاکو، به دست داد و موفق شد منابع مورد بررسی خود را با تعاریفی نسبتا صحیح از یکدیگر متمایز کند (٢٠١٢: ٣٧-٥٩).
اما از برخی از مهم ترین این شواهد برمی آید که سفینه در نگاه ادیبان این دوران ، هم به معنای منتخباتی از نظم و نثر، به همان معنایی که در سده ششم هجری دیده شد، به کار می رفته است ،١٦ و هم شاید به معنای جنگ ها و گلچین های صرفا شعری و عاری از نثر.