چکیده:
تشیع از فروپاشی ایلخانیان تا برآمدن صفویان در ایران فراز و نشیب زیادی داشته است. بررسی وضع شیعیان در آن ایام در آذربایجان که مدتی بعد بستر تشکیل حکومت صفویان و رسمیت یافتن تشیع شده بود، اهمیت زیادی دارد. سوال اصلی پژوهش این است که حاکمان محلی آذربایجان پیش از روی کار آمدن صفویان چه نگاهی به تشیع داشته و با شیعیان آن نواحی چگونه برخورد کرده اند؟ در این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بررسی متون تاریخی روشن شد که حاکمان محلی آذربایجان پس از فروپاشی ایلخانان گرایش به تشیع داشتهاند به نحوی که پس از روی کار آمدن ترکمانان آق قویونلو و قراقویونلو، توسعه گرایش های شیعی در این منطقه نهایتا موجی روی کار آمدن صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع شده است.
خلاصه ماشینی:
سوال اصلی پژوهش ایـن است که حاکمان محلی آذربایجان پیش از روی کار آمدن صفویان چه نگاهی به تشـیع داشته و با شیعیان آن نواحی چگونه برخورد کرده اند؟ در این مقالـه بـا اسـتفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بررسی متون تاریخی روشن شد که حاکمان محلی آذربایجـان پـس از فروپاشی ایلخانان گرایش به تشیع داشته اند به نحـوی کـه پـس از روی کـار آمـدن ترکمانان آق قویونلو و قراقویونلو، توسعه گرایش های شیعی در این منطقه نهایتا مـوجی روی کار آمدن صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع شده است .
با وجود گسترش روزافزون تشـیع در آذربایجان و حسن توجه حکومتگران ایـن ناحیـه بـه مـذهب تشـیع در دوران بعـد از ایل خانان ، بایست دوران حکومت ترکمانان قراقویونلـو و آق قویونلـو در آذربایجـان را نقطۀ عطف رشد تشیع در این ناحیه محسوب کرد، زیرا گرایش ها و بـاورهـای شـیعی آنان بستر مناسبی بـرای بالنـدگی و پـذیرش تشـیع ، بـه منزلـۀ مـذهب رسـمی جامعـۀ آذربایجان ، فراهم ساخت .
دربارة سکه های آل جلایر نیز باید گفت روی برخی از سـکه هـای متعلـق بـه دورة زمامداری افراد این خاندان ، از جمله شیخ حسن بزرگ ، اسامی دوازده امام شیعیان ، بدون ذکر نام خلفای راشدین ضرب شده است (ترابی طباطبایی، «سکه هـای شـاهان اسـلامی ایران »، ١١٠؛ رویمر، ٤١).
با وجود سرکوب قیام فضل الله استرآبادی در این زمان ، حروفیه از پای ننشستند و به تلاش های خود کماکان ادامه دادند، زیرا مـدتی بعد و در ٨٤٥، نیز جهان شاه قراقویونلو جمعی از حروفیان را، که در تبریز بودنـد، بعـد از مناظره به قتل رساند (روملو، ٢٤٦/١).