چکیده:
دریافتن ژرفنای سرودههای بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایههای قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوههای تاثیرپذیری سرودههای حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته و گونههای آن را در دیوان هر دو شاعر بازنموده است. تاثر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباسهای مستقیم و اقتباسهای غیرمستقیم جای میگیرد که هر کدام، خود دارای گونههایی است. نگارنده دریافته که در شعر ابوالعتاهیه در مقایسه با حافظ از برساختن و درج مضامینی مشابه تعبیرات قرآنی نشانی نیست، زیرا حافظ اکسیر کلام خداوند را بر مضامین عاشقانه، سیاسی و اجتماعی سرودههای خود زده و با مضمونآفرینی، فرهنگ زبانی و اندیشگانی خود را چندصدایی کرده است، حال آنکه اقتباسهای قرآنی اشعار ابوالعتاهیه جنبهای اخلاقی و زاهدانه دارد و تکبعدی است.
خلاصه ماشینی:
نگارنده دريافته که در شعر ابوالعتاهيه در مقايسه با حافظ از برساختن و درج مضاميني مشابه تعبيرات قرآني نشاني نيست ، زيرا حافظ اکسـير کـلام خداونــد را بــر مضــامين عاشــقانه ، سياســي و اجتمــاعي ســروده هــاي خــود زده و بــا مضمون آفريني، فرهنگ زباني و انديشگاني خود را چندصدايي کرده اسـت ، حـال آنکـه اقتباس هاي قرآني اشعار ابوالعتاهيه جنبه اي اخلاقي و زاهدانه دارد و تک بعدي است .
نگارنده ، مقاله اي با عنوان «جلوه هـاي تأثيرپذيري از قرآن در شعر حافظ و ابوالعتاهيه » را با همکـاري صـديقه اسـديمجـره در دومين کنگره بين المللي زبـان و ادبيـات فارسـي(١٣٩٤) ارائـه کـرده کـه نمونـه گيـري محدودتر مقاله اشاره شده و عدم رجوع نويسندگان بـه نسـخه هـا و چـاپ هـاي متفـاوت ديوان حافظ و ابوالعتاهيه ، نتيجه گيرياي شتاب زده و فاقد دقت علمي را به دنبال داشته ؛ از همين روي اين پژوهش کوششي نوين با نتيجه گيرياي داراي دقت علمـي از نگارنـده به شمار ميرود.
اين پيشينه به نخستين سروده پارسي باز خواهد گشت ؛ به همان قصـيده اي کـه تـاريخ سيسـتان آن را نخسـتين شـعر فارسي دانسته و از آن شعر دراز که در سال ٢٥١ يا کمي پس از آن سـروده شـده ، تنهـا شش بيت را ياد کرده است (نک .
- اي قوم من ، اين زندگي دنيا تنها کالايي[ناچيز] اسـت و در حقيقـت آن آخـرت است که سراي پايدار است من لم يوال الله والرسل التـي نصحت له فوليه الطـاغوت (همان : ٩٣) - هر کـس خـدا و فرسـتادگاني را کـه او را پنـد و انـدرز مـيدهنـد بـه ولايـت و سرپرستي برنگزيند، پس طاغوت ولي و سرپرست او خواهد بود در اين بيت کلمات «ولي، الطاغوت » اقتباس شده از آيه ﴿الله و.