چکیده:
مثنوی المعنویه الخفیه، اثر ابراهیم گلشنی بردعی است که در سده نهم هجری سروده شده است. این منظومه نظیرهای بر مثنوی مولوی و حدود چهل هزار بیت است. نویسنده در این اثر با استناد به آیات قرآن و حدیث و داستانها و حکایات دینی و غیردینی، همچنین با زبانی شیوا و روان، مضامین و مفاهیم عرفانی را بیان میکند. شاعر در این منظومه میکوشد اندیشة وحدت وجودی خود را برای مخاطب تبیین کند که البته این اندیشهها برگرفته از افکار محیالدین ابن العربی است. از این دستنوشته، چندین نسخه در داخل و خارج از ایران موجود است. در این اثر تشبیه و استعاره و دیگر عناصر بیانی و بدیعی، بهطور متعادل به کار رفته و از صنایع بلاغی متکلف در آن استفاده نشده است. نگارندگان در این نوشتار میکوشند افزونبر معرفی سراینده، با جستاری هرچند کوتاه در این اثر عرفانی و تحلیل و توصیف آن، ویژگیهای ممتاز ادبی و عرفانی آن را بررسی و تبیین کنند. ترکیب اشعار فارسی و عربی، زیبایی درونی و کاربرد افعال و کلمات کهن از ویژگیهای ادبی این منظومه است. عشقگرایی و محبپروری، جهاد اکبر و مبارزه با نفس نیز از ویژگیهای عرفانی آن به شمار میرود.
خلاصه ماشینی:
از این اثر تاکنون ٩ دست نوشته در ایران شناسایی شـده اسـت کـه چهـار دست نوشته در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و دو نسـخه در کتابخانـۀ مرکـزی دانشـگاه تهران ، یک دست نوشته در کتابخانۀ محمدحسین مفتـاح ، یـک نسـخه در کتابخانـۀ آیـت الله گلپایگانی قم و یک نسخه نیز در کتابخانۀ ملی تبریز موجود است (درایتی ، ١٣٨٩: ٤٦٣) ٤.
در این منظومه ، سرایش مطالب پی درپی است ؛ شاعر پس از اشـاره بـه مضـمون اصـلی ، حکایات و داستان های مربوط را بیان می کند و سپس به مسئلۀ اصلی برمی گـردد؛ بنـابراین فصل بندی خاصی مانند دیگر متون ادبی در جداکردن موضوعات وجـود نـدارد و شـاعر بـا بیان «اندر آن بودم که ...
شاعر شش بیت اول این مثنوی را با نام خداونـد شـروع می کند و پس از آن مانند مولوی ، با «نی » هم نوا می شود و هماننـد مقتـدای خـود از سـوز و ساز نی سخن می راند: بشــنو از نــی چــون ز دم ســاز آورد ســـاز ســـوزان از چــه دمســاز آورد ســـاز نــی از ســـوز عشــق آرد نــوا کــز نـــوا ذوقـــی دهـــد عشـــاق را نــی نـــوا آر و بـدم از سـوز ســـاز کــز دمــی همــدم ورا ســاز اســت راز (همان : ٦) این دم و نی ، سوز و ساز، سوزان و دمسازی نی ، در ٦٢ بیت ادامه مـی یابـد و شـاعر بـا اطناب و حشوهای بسیار و مضمون سـازی هـای متعـدد دربـارٔە نـی ، آن را در لفـظ و معنـا گسترش می دهد.