چکیده:
مقالۀ حاضر به بررسی و معرفی دستنوشتههای (نسخ خطی) محفوظ در سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران اختصاص دارد. در این نوشته، پس از بیان مقدمات (شامل مروری بر تذکره و تذکرهنویسی و جایگاه آن در زبان فارسی، بیان ضرورت و اهمیت پرداختن به نسخ خطی، مرور اجمالی اهمّ پژوهشهای پیشین و تازهترین یافتهها و معرفی وظایف و فعالیتهای سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران در بخش نسخ خطی)، ابتدا تذکرههای موجود در این سازمان بر اساس مواردی چون تعداد، گسترۀ زمانی (تاریخی) و موضوعات اصلی نسخ دستهبندی شدهاند و سپس مشخصات نسخ، بر اساس اطلاعات موجود از تذکرههای ادبی، بهشکلی مفصلتر، معرفی و همچنین اطلاعات آنها نیز در پیوست مقاله عرضه گردیده است.
خلاصه ماشینی:
در قلمرو ایران زمین گرچه به وضوح و قطعیت نمیتوان گفت که تذکره نگـاری از چـه دوره ای در ایـران رایـج شده است ، اگر بنا را بر حکم کردن بر آثار موجود (آنچه باقی مانده و بـه دسـت مـا رسـیده ) بگذاریم ، از میراث ادبی ایران پیشااسلامی تذکره ای سراغ نداریم و در عهد اسلامی نیز تا آغـاز سدٔە ششم قمری کتابی مستقل در شرح حال شاعران فارسـی نمـیشناسـیم و گرچـه نظـامی عروضی سمرقندی در مقالۀ دوم کتـاب چهارمقالـه (نگاشـته در ٥٠٥ ق )، اسـامی شـماری از شعرای قدیم ایران (معاصران امرای سامانی و غزنوی و سلجوقی و غوری) را با شرح احـوال مشاهیر چون رودکی، عنصری، فرخـی، معـزی، فردوسـی، ازرقـی، رشـیدی و مسـعود سـعد سلمان ) آورده است ، نمیتوان آن را سرآغاز تذکره نگاری شمرد (چون مقصود اصلی مصـّ نف آن ، گردآوری ترجمۀ احوال شعرا) نبوده است ٣ و بدین ترتیب باید ردای پـیش کسـوتی را بـر دوش صاحبان لباب الالباب (از سدیدالدین محمد عـوفی، نگاشـتۀ ٦١٨ق ) و تـذکر الشـعرا (دولتشاه سمرقندی، تألیف ٨٩٢ق ) افکند که دیگر تذکره نگاران غالباً اطلاعات خود را دربـارٔە 31 شعرای قرن ٣ تا ٧ق از این دو تذکره اقتباس کرده اند (نک : نقوی، ١٣٤٣: ٥٦).