چکیده:
اگرچه مباحث آکادمیک توسعه سیاسی در سطح بینالمللی تنها قدمتی پنجاه ساله دارد، اما مطلوبها و شاخصهای توسعه سیاسی همواره گمشده انسان بوده است. بهویژه در قرون اخیر، تلاشها و مبارزههای پیگیر و پرهزینهای برای دستیابی به این شاخصها در کشورها و جوامع مختلف صورت گرفته که ایران هم از این قاعده مستثنا نبوده و در یکصد سال اخیر تغییر و تحولاتی را برای دستیابی به این هدف تجربه کرده است. ازجمله تحولات عمده سیاسی در تاریخ معاصر ایران به انقلاب مشروطه (1285)، فضای باز سیاسی ناشی از تغییر قدرت در خاندان پهلوی (1320)، ملی شدن صنعت نفت و بهدنبال آن تشکیل دولت مردمی دکتر مصدق (1332-1329) و پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 میتوان اشاره کرد که این امواج بیشترین نقشآفرینی را در صحنه سیاست و توسعهخواهی کشور ایفا کردهاند. در پژوهش پیشرو، با استفاده از چارچوب مدلی ساموئل هانتینگتون درخصوص امواج دمکراسی و با استفاده از روندپژوهی که از روشهای علم آیندهپژوهی است، و با تبیین اوضاع سیاسی ـ اجتماعی در دورههای مختلف در تاریخ معاصر ایران، نگاهی تحلیلی به شاخصها و مطلوبیتهای توسعه سیاسی، بهعمل آمده است. نتایج حاصله از روش روندپژوهی نشان میدهد که با وجود زمانبر بودن دستیابی به فرایند توسعه سیاسی، بهعلت فراهم شدن تدریجی زیربناهای توسعه و نهادینگی آن پس از انقلاب اسلامی تاکنون، امکان بازگشت به اقتدارگرایی و شکلگیری امواج ضدتوسعهای در آینده در جامعه ایرانی به کمترین حد ممکن خود رسیده است.
Although historical background of academic discussions on political development, at the international level, refers to fifty years ago, human societies have been always seeking to achieve political indicators of the development as well as the desirability of political development as unachievable goals, especially in recent centuries. Iran can be made such progresses in order to achieve this goal since the beginning of this century. There are major political developments in Iran's contemporary history such as the Constitutional Revolution (1285), open political atmosphere caused by the change of power in Pahlavi Dynasty (1320), the nationalization of oil industry and the pursuit of a democratic government by Dr. Mossadegh (1329-1332), and also the Islamic Revolution of Iran in1979. The present study lays out indicators of political development as well as the desirability of political development through using Samuel Huntington’s thesis of democratic waves as well as it analyses socio-political situations in different eras of Iranian contemporary history on research process- based method with an approach on futures studies. Results of the research process reveal that in spite of lengthening to achieve the process of political development, gradual pavement of infrastructures of development as well as its institutionalization (after Islamic Revolution) caused that some processes such as undevelopment or authoritarianism will be disappeared much in Iranian society.
خلاصه ماشینی:
ازجمله تحولات عمده سیاسی در تاریخ معاصر ایران به انقلاب مشروطه (١٢٨٥)، فضای باز سیاسی ناشی از تغییر قدرت در خاندان پهلوی (١٣٢٠)، ملی شدن صنعت نفت وبه دنبال آن تشکیل دولت مردمی دکتر مصدق (١٣٣٢-١٣٢٩) و پیروزی انقلاب اسلامی در سال ١٣٥٧ میتوان اشاره کرد که این امواج بیشترین نقش آفرینی را در صحنه سیاست و توسعه خواهی کشور ایفاکرده اند.
در پژوهش پیش رو،با استفاده از چارچوب مدلی ساموئل هانتینگتون درخصوص امواج دمکراسی وبا استفاده از روندپژوهی که از روش های علم آینده پژوهی است ،و با تبیین اوضاع سیاسی ـاجتماعی در دوره های مختلف در تاریخ معاصر ایران ، نگاهی تحلیلی به شاخص هاو مطلوبیت های توسعه سیاسی،به عمل آمده است .
با پیروزی انقلاب مشروطه در سال ١٢٨٥ وتأسیس نظام مشروطه به جای حکومت مطلقه پیشین ، مؤلفه ها و شاخصه های توسعه سیاسی که مهم ترین آنها مشارکت سیاسی در قالب ایجاد سیستم پارلمانی و انتخاب نخست وزیر و هیئت دولت و نیز رقابت گروهی است ، بروزو ظهور یافتند.
این دوره که درنهایت با آغاز سلطنت رضاشاه در ١٣٠٤ به پایان رسید، یکی از دوره هایی است که گام های اولیه در جهت روند توسعه سیاسی در ایران آغاز شد؛ زیرا نخست وزیر یا همان رئیس الوزرا به جای پادشاه امور اجرایی را در اختیار می گرفت و پادشاه صرفا سلطنت داشت .
مدل تحلیل روند گوردن (رجوع شود به تصویر صفحه) در این شکل بنا به مطالعات انجام شده در پژوهش ، در تاریخ سیاسی معاصر ایران ، انقلاب مشروطه به عنوان زمان اولین اثر برای دستیابی به شاخص های توسعه سیاسی در نظر گرفته شده است .