چکیده:
پیشینه شناسی موضوع «خانواده» و دستیابی به آداب و رسوم آن از ضروریات خانواده پژوهی و مسائل مربوط به خانواده است. پژوهش های تاریخی نشان می دهند که ایرانیان از دیرباز به مسئله ازدواج و تشکیل خانواده و تربیت فرزند توجه خاص داشته اند و در حفظ و سلامت بنیان خـانواده سخت می کوشیدند.
بدیهی است مهم ترین و معتبرترین ماخذ برای دستیابی به دیدگاه ها، قراردادها و آداب و رسوم ایرانیان در خصوص مسائل خانواده، متون ادبی کهن است. قطعا یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین این آثار، شاهنامه فردوسی است. شاهنامـه صرف نظر از برتری ها و مزایای شعری و جنبه های کلامی و بلاغی، گنجینه ای است گران بها از آگاهی های سیاسی،اجتماعی، تاریخی. هم چنین سندی است معتبر برای شناخت فرهنگ و تمدن ایران باستان و گزارشگری است موثق از آداب و رسوم و سنن ایرانیان، که شناخت و دستیابی به بعضی از آن ها جز از طریق مطالعه شاهنامه مقدور و ممکن نیست.
آداب زناشویی و تشکیل خانواده نیز از جمله آدابی است که حکیم طوس به مناسبت های گوناگون در لابه لای داستان های شاهنامه به آن ها اشاراتی دارد.
در این مقاله سعی شده تا با مراجعه به داستان های شاهنامه، پاره ای از رسوم و آیین های مربوط به ازدواج، تولد کودک، تربیت فرزند و روابط خانوادگی استخراج و به گونه ای علمی طبقه بندی و مدون گردد.
خلاصه ماشینی:
سپس دفتر خواسته و دارايي و جهيزيه عروس را مي خواندند: به يک تختشان شاد بنشاندند عقيق و زبرجد برافشاندند سر ماه با افسر نامدار سرشاه با تاج گوهر نگار بياورد پس دفتر خواسته يکي نسخت گنج آراسته برو خواند از گنج ها هرچه بود که گوش آن نيارست گفتي شنود (ج ١، ص ٢٣٣، ب ٤٧-١٤٤٤) آماده شدن براي برگزاري جشن ها و بزمهاي عروسي : بنا به روايت فردوسي ، هنگامي که مراسم عقدکنان رودابه و زال انجام شد، سيندخت دستور داد تا کاخ را بياراستند و مي و مشک و عنبر به هم آميختند و فرشهاي زرين گستردند و در ايوان تخت زرين گوهرآگنده و پر از ياقوت نهادند: چو بشنيد سيندخت گفتار اوي به آرايش کاخ بنهاد روي (ج ١، ص ٢٢٨، ب ١٣٨١) يک ايوان همه تخت زرين نهاد به آئين و آرايش چين نهاد همه پيکرش گوهر آگنده بود ميان گهر نقش ها کنده بود زياقوت مرتخت را پايه بود که تخت کيان بود و پرمايه بود (ج ١، ص ٢٢٨، ب ٧- ١٣٨٥) و چون سام و زال براي جشن عروسي به کابل وارد شدند، مراسمي ويژه بر پا کردند؛ آواز دراي هندي، ناليدن بربط و چنگ ، آميختن يال اسبان به مشک و زعفران و استقبال سيندخت ، مادر عروس، با سيصد خدمتکار جام زرين به دست ـ که هر جام مملو از مشک و گوهر بود ـ از سام و زال، از جمله آنهاست : همه شهر ز آواي هندي دراي زناليدن بربط و چنگ و ناي تو گفتي دد و دام رامشگر است زمانه به آرايشي ديگر است بش و يال اسبان کران تا کران براندوده پر مشک و پر زعفران برون رفت سيندخت با بندگان ميان بسته سيصد پرستندگان (ج ١، ص ٢٣٢، ب ٣٣-١٤٣٠) اين گونه مجالس شادي پس از پيمان زناشويي نيز به مناسبت هاي مختلف برگزار مي شده است .