چکیده:
همزمان با آغاز نگرشهای نوینی که در قرن بیستم نسبت به متون ادبی آغاز شد، «جوزف کمبل» با مطرح کردن «کهن الگوی سفر قهرمان»، تحوّلی جدید در حوزه مطالعات نقد اسطورهگرایی پدید آورد. او با بررسی ساختاری اسطورهها در فرهنگ ملل گوناگون، به این نتیجه دست یافت که حرکت قهرمان از آغاز تا پایان داستان، بر اساس فرمولی ثابت است که به صورت یک دستور زبان ذهنی در همه داستانهای ملل مختلف، با اندکی تغییرات جزئی تکرار میشود. داستان «بیژن و منیژه» از جمله داستانهای شاهنامه است که قابلیت مطالعاتی بر اساس نقد اسطورهای را دارد. بنابراین در این مقاله سعی میشود، ضمن تطبیق مراحل گذر قهرمان از مراحل مختلف «کهن الگوی سفر قهرمان کمبل» با داستان «بیژن و منیژه »، میزان این انطباق و همچنین نقشهایی که هر یک از شخصیّتها در این داستان ایفا میکنند، بر اساس این نقد، بررسی شود. بر اساس این بررسی نمایان می شود که طبق نقد کهن الگوی کمبل، قهرمان داستان یعنی «بیژن»، از دنیای عادی بیرون میآید و موفق میگردد تا با گذر از سه مرحله اصلی «عزیمت»، «رهیافت» و «بازگشت»، در نهایت با شخصیتی دگرگونه، در قالب ازدواج با منیژه، دوباره به سرزمین خود بازگردد.
خلاصه ماشینی:
بررسي و نقد داستان بيژن و منيژه بر اساس کهن الگوي سفر * قهرمان جوزف کمبل 1 محمد فولادي دانشيار زبان و ادبيات فارسي دانشگاه قم مريم رحماني دانشجوي دکتري زبان و ادبيات فارسي دانشگاه قم چکيده همزمان با آغاز نگرش هاي نويني که در قرن بيستم نسبت به متون ادبي آغاز شـد، «جوزف کمبل » با مطرح کـردن «کهـن الگـوي سـفر قهرمـان »، تحـولي جديـد در حوزة مطالعات نقد اسطوره گرايي پديد آورد.
جوزف کمبل (١٩٨٧- ١٩٠٤ م )، با مطالعه بر روي شخصيت قهرمان ١ داستان هاي ملل مختلف ، به اين نکته دسـت يافـت کـه ايـن اسـاطير بـا وجـود تفـاوت هـاي مختصري، شباهت ساختاري بسياري در شکل روايت داستان ها با يکديگر دارند؛ به عبـارت ديگر، در هر داستان ، کهن الگويي از سفر قهرمان ٢ وجود دارد که «نمونه اي انعطاف پـذير و قابل انطباق است و ميتواند اشکال و زنجيره هاي بـينهايـت متنـوعي از مراحـل را در خـود جاي دهد؛ به عبارت ديگر بسته به نيازهاي هر داسـتان مـيتـوان مراحـل سـفر را حـذف يـا تکرار يا جابه جا کرد» (ويتيلا،١٣٩٠: ٩).
کمبل اين تحول و پويايي را که در تمام اسطوره ها، حکايت هاي عاميانه ملل مختلف به يک شکل تکرار ميشد، «کهن الگوي سفر قهرمان » ناميد که بر اساس اين الگو، جريـان روند رشد فرديت شخصيت اصلي داستان ، به صورت يـک طـرح کلـي جهـان شـمول و بـه مثابۀ دستور زبان واحدي در تمام تاريخ بشري در حـال تکـرار اسـت کـه در آن قهرمـان بـا يک سير دايره وار، پس از ترک دنياي عادي خود و طي مراحل آزمون هاي دشوار، دوباره به دنياي عادي خود برميگردد.