چکیده:
حاکمان به مرور متوجه شدند که رسیدن به قدرت، جز با حمایت مردم مقدور نبوده و بقای حکومت نیز در
گرو پشتیبانی مردم میباشد؛ و حمایت مردم نیز حاصل نمیشودء مگر اینکه حاکمان خود را پاسخگو بدانند.
از این تاریخ به بعد فرضیه مسئولیت جای مصوئنیت مطلق را گرفت و لذا امروزه سخن از گستره و ابعاد
مسئولیت مدنی دولت و از چگونگی آن است نه از اصل آن؛ و اینکه آیا دولت نسبت به تمام اعمال و اقدامات
زیانآفرین خود باید پذیرای مسئولیت باشد یا صرفا در قبال آن دسته از اقداماتی که به خاطر نقص فنی و
تشکیلات اداری عاید مردم گردد؟ با این حال مبنا و ماهیت مسئولیت مدنی دولت همچنان در هالهای از ابهام
است. در این مقاله پس از بیان عوامل پیدایش مسئولیت مدنی دولت به آن خواهیم پرداخت.
خلاصه ماشینی:
در فرانسه مسئولیت مدنی دولت برای اولین بار پس از انقلاب 1789 مورد شناسایی قرار گرفت و در سال 1870 اصل مصونیت دولت به گونهای کامل جای خود را به امکان مسئولیت دولت واگذار نمود؛ لیکن گروهی از اعمال دولت تحت عنوان، اعمال حاکمیت، همانند اقدامات پلیس، از نظارت دادگاهها مصون ماندند تا اینکه شورای دولتی فرانسه در سال 1905 دولت را مسئول خسارات ناشی از اعمال پلیس اداری در حین انجام وظیفه شناخت (street, 1933: 16).
به عبارت دیگر، از جهت منطقی نیز میتوان اصل مسئولیت دولت را بر اصل تساوی افراد در برابر مالیاتها و هزینههای عمومی مبتنی ساخت و چون فعالیتها و اقدامات سازمانهای دولتی، اعم از قضایی و اداری، به منظور نفع عمومی انجام میگیرد، اگر از این فعالیتها خساراتی متوجه چند نفر شود، عادلانه نیست که فقط آن عدة معدود متضرر و قربانی شوند، بنابراین عدالت و انصاف حکم میکند که خسارت هم بین همه افراد اجتماع سرشکن شود (ابوالحمد، 1370: 527).
به عبارت دیگر، هر اداره و یا مؤسسه عمومی در انجام وظایف خود باید در حد متعارف مراقبت نماید تا از اعمال آن زیانی به کسی وارد نشود، با این حال اشتباهات و تقصیرات برای دستگاه اجتنابناپذیر است که نسبت به این زیان دولت مسئول خواهد بود، لیکن اگر اشتباه از این حدود خارج شود تقصیر شخصی و خود شخص باید عهدهدار جبران خسارت گردد (همان).
مطابق بند اول مادة دوم قانون دعاوی علیه دولت مصوب 1947 انگلستان، مسئولیت ملکه در برابر اعمال خطایی کارمندان به صورت غیرمستقیم و دارای ماهیت مسئولیت ناشی از فعل غیر است که نظریه مسئولیت غیرمستقیم دولت از سوی بسیاری از حقوقدانان انگلیسی نیز مورد توجه و اقبال قرار گرفته است (Allen & Thompson, 1996: 173)Peter, 1971: 110) ;).