چکیده:
یکی از نوآوریهای قانون مجازات اسلامی 1392 این است که تلاش کرده مقررات راجع به تداخل قصاص و دیات را ساماندهی نماید. به همین خاطر فصل دوم بخش اول کتاب قصاص، با عنوان «تداخل جنایات» و فصل هفتم بخش اول کتاب دیات با عنوان «تداخل و تعدد دیات» را به این امر اختصاص داده است. مطابق ماده 538 و 543 این قانون، در تعدد جنایات، اصل بر تعدد دیات و عدم تداخل آنهاست مگر در صورت واحد بودن رفتار مرتکب، نوع آسیب، محل آسیب و عرفاً یک آسیب محسوب شدن که تداخل دیه صورت گرفته و یک دیه پرداخت میشود. مبحث تداخل یا عدم تداخل، ریشه در قاعده «عدم تداخل اسباب و مسببات» دارد که در کتب فقهی و اصولی در ابواب مختلف بررسیشده است. رسالت این نوشتار، بررسی مبحث «تعدد و تداخل دیات» از منظر قاعده فوق و سپس روشن ساختن قواعد و معیارهای حاکم بر تعدد و تداخل دیات و ذکر مواد قانونی و روایات وارده و در صورت لزوم نظریات اداره حقوقی قوه قضاییه است. مطابق مبانی فقهی و قواعد حقوقی حاکم بر قانون مجازات اسلامی موارد تعدد دیه عبارتاند از: تعدد جانی، تعدد مجنیعلیه، رفتارهای جنایی متعدد، تعدد نتایج در اعضای مختلف، نوعاً غیرمسری بودن جراحات، ملازم نبودن از بین رفتن عضو با منفعت همان عضو یا عضو دیگر و عرفاً چند جنایت محسوب شدن آسیبهای وارده. موارد تداخل دیه نیز عبارت است: نوعاً مسری بودن جراحات وارده، ملازم بودن از بین رفتن عضو با منفعت همان عضو یا عضو دیگر و عرفاً یک جنایت محسوب شدن آسیبهای وارده.
The issue regarding the multiplicity and inclusion of the atonement is to be considered among those topics which have deserved less attention in Islamic criminal law. In Islamic criminal law in 1370، the spirit of some law articles says that some atonement were in exceptional cases included. Due to this fact، the knowledge of these exceptional articles was quite hard. Hence، the legislator، knowing this fact، in developing the Islamic criminal law of 1392، tried to extract the rules governing the multiplicity and unity of the atonements from juridical texts and make it law-like.
The chapter concerning the inclusion of or exclusion which has been discussed in part nemesis and atonement of Islamic criminal law of 1392 is rooted in the rule of "inclusion of exclusion of atonements" which has been discussed in detail in princlipal and juridical textbooks. This research embarks on discussing the topic "inclusion and exclusion of atonements" from the abovementioned rule and then tries to find out about the multiplicity and unity of the atonements، mentioning criminal instances، at hand narrations، and when needed mentioning the technical viewpoint of judiciary
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکه شناخت قواعد حاکم بر تداخل یا عدم تداخل دیات یکی از مشکلترین مباحث حقوق کیفری است، در این پژوهش سعی شده با مراجعه به مبانی فقهی این بحث که ریشه در قاعده عدم تداخل اسباب و مسببات دارد، قواعد و مقررات کلی حاکم بر این موضوع را استخراج نموده و در زیر هرکدام نیز موادی از قانون مجازات اسلامی آورده شود.
ماده 544 قانون مجازات اسلامی 1392 بهصراحت در این زمینه بیان کرده است که: «هرگاه در اثر یک یا چند رفتار، منافع متعدد زایل یا ناقص شود مانند اینکه در اثر ضربه به سر، بینایی، شنوایی و عقل کسی از بین برود یا کم شود، هر یک دیه جداگانه دارد».
بند ب ماده 539 قانون مجازات اسلامی 92 در این زمینه بیان داشته: «در صورت تعدد صدمات چنانچه مرگ یا قطع عضو یا آسیب بیشتر، در اثر سرایت تمام صدمات باشد، تنها دیه نفس یا عضو یا آسیب بزرگتر ثابت میشود...
مرحوم صاحب جواهر در شرح این مطلب بیان داشتهاند اگر بهعنوانمثال جانی سر کسی را شکافت و یا مثلا دست وی را قطع کرد و این کار موجب زایل شدن عقل مجنیعلیه گردید، دیه این دو جنایت به خاطر اصل عدم تداخل و به جهت روایت ابراهیم بن محمد در هم تداخل نمیکند و لکن در روایت صحیحهای آمده است که اگر جنایات به یک ضربه واحده متحقق شده است دیههای آنها در هم تداخل میکند (نجفی، 1404، ج43، ص293).