چکیده:
در این مقاله قصد داریم تا براساس نسخه های مثنوی یوسف و زلیخای ناظم هروی به این پرسشـها پاسخ دهیم : ناظم هروی کیست و در چه دوره ای میزیسـته ؟ شـعر او چـه جایگـاهی دارد؟ ویژگیهـای سـبکی و عناصر سبک ساز این منظومه کدامند؟ شاعر چه نوآوریها و مهارتهایی در این مثنوی داشته اسـت و ارزیابی آنها چگونه است ؟ یوسف و زلیخای ناظم هروی یک مثنوی عاشقانه است که به پیـروی از یوسـف و زلیخـای مثنـوی مذکور تاکنون چاپ نشده و نسخه های آن همگی در ایران در کتابخانه های دانشگاه تهـران ، آسـتان قدس رضوی و مرحوم ملک موجود است .
خلاصه ماشینی:
ناظم بنابر ماده تاریخی که در مورد آغاز سرودن و پایان یوسف و زلیخا میگوید: ز هجـــرت در هــزار و پنجـــه و هشـت ز مولــودش ســخن خــوش دودمــان گشــت بــــه هفتـــاد و دو زد چتـــر تمــامـــی چـــــو مــــاه چــــارده گــــردید نــامـــی به کارش زان در این فرصـت فـروغ اسـت کــــه ســـال چـــارده ســن بلـــوغ اســت (یوسف و زلیخا، بیت ٥٠٦٨- ٥٠٦٦) بنابراین چهارده سال برای نظم آن رنج کشیده است .
» (مجلۀ وحید ،ص ٦٢) مثنوی یوسف و زلیخای ناظم که در این مقاله ویژگیهای سبکی آن مورد بررسی قرار میگیرد، تاکنون در ایران چاپ نشده است .
خلاصۀ داستان : مقصود ما شرح و بیان داستان شیرین یوسف و زلیخا نیست ، هرچند توصیف مجـدد ایـن داسـتان ، خالی از جذابیت و زیبایی نیست ؛ اما حکایت کلی که باعث آغازی برای سلسله مطالـب میشـود بـه این منوال است که حضرت یعقوب از بین فرزندان به یوسف علاقه مند است و همـین امـر حسـادت برادران دیگر را بر میانگیزد خوابهای یوسف و علاقۀ پدر به وی موجب میشود برادران قصـد نـابودی او را داشته باشند.
کـــه نـــاظم را بــــرآر از چـــاه تشـــویش عزیــزش کــن بــه مصــر و روضـه ی خــویش (همان ؛ ٤٠٤) ٢-٢- بدبینی به زن (زنانی همچون زلیخا) نوع غنائی داستان و خدعه و نیرنگ زلیخا در این حکایت و مکاریهای او ناظم را نسبت به زن ـ بـه خصوص زنانی که شیوه و رفتاری چون زلیخا داشته باشند ـ بدبین کرده است و همین عامل باعـث شده که شاعر دیدگاه مثبتی در این مورد نداشته باشد.