چکیده:
چهار مقاله نظامی عروضی از متون نثر فارسی است که به روش حکیمان تحریر شده و به لحاظ اشتمال آن بر چهار فنّ دبیری، شاعری، طبّ و نجوم از اهمیّت به سزایی برخوردار است. این اثر به دلیل آن که واجد سبک مینیمالیسم است علاوه بر فصاحت و جذابیّت حکایات، برش¬های مهمّی از زندگی بزرگان را در هر چهار فنّ به نمایش میگذارد و نثر آن به گونه¬ای است که اثر مستقیم بر احساسات مخاطب میگذارد. همچنین ملاحظات دقیقی در تعریف شعر و ماهیت آن، اوصاف شاعران و عنصر تخیل به دست میدهد. گذشته از مقام ادبی آن این کتاب متضمن تراجم نویسندگان، شعرا، اطبّا و منجمانی است که به زمان مولف نزدیکتر یا با او معاصر بوده¬اند و غالبا اولین ماخذ ارجاع به مواردی از زندگی بعضی از شاعران، نویسندگان و علماء به شمار می¬رود. در این مقاله به بررسی زوایای مختلف اهمیت این اثر پرداخته¬ایم و ارزش و جایگاه چهار مقاله را به عنوان اثری در راستای مطالعات ادبی و ایرانشناسی در نظر داشته¬ایم.
خلاصه ماشینی:
(حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده ، ٧٥٣؛ قاضی احمد غفاری، تاریخ نگارستان ، ٤؛ امین احمد رازی، هفت اقلیم ، ٣٥٢؛ حاجی خلیفه ، کشف الظنون، ج ١، ٦٢١ و ج ٢، ١٦٠٤ ؛ قزوینی ، محمد، مقالات قزوینی ، ١٠٢٠-١٠١٧) قدیمی ترین اثری که از نظامی و چهار مقالۀ او یاد میکند تاریخ طبرستان ابن اسفندیار است که در سال ٦١٣ یعنی قریب شصت سال پس از تألیف چهار مقاله تألیف شد اما او ضمن آوردن عین حکایت مشهور فردوسی و محمود غزنوی تنها به ذکر نامی از نظامی عروضی اکتفا میکند.
(نظامی عروضی ، چهار مقاله ، ٨٣-٧٥؛ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان ، ج ٢، ٢٥-٢١؛ عوفی، ٦٩٥ و ٦٩٤؛ حمدالله مستوفی ، همان ، ٧٥٣؛ دولتشاه سمرقندی ، ٦٩ و ٦٨؛ امین احمدرازی ، ٣٥٣ و ٣٥٢؛ قزوینی ، محمد ، مقالات قزوینی ١٠٣٣-١٠٣٠؛ بهار، سبک شناسی ، ج ٢، ٢٩٧) حال آن که از چند قطعۀ شعری که از او باقی مانده است پیداست که شعر او چندان استوار نیست ولی در نثر مقامی والا دارد و اگر چه که نظامی از مقام رفیع خود در شعر سخن گفته است اما کتاب منثور او از بهترین نمونه های انشاء پارسی است .