چکیده:
در اواسط قرن چهارم، خاندان ترک نومسلمان آل افراسیاب، در نواحی مرزی قلمروی
اسلامی در ترکستان و هفت آب تشکیل و به تدریج بر دامنة قدرت و قلمروی آن افزوده شد تا اینکه
همه نواحی شرقی قلمروی اسلامی از کوه های آلتایی تا رود جیحون را زیر سلطه گرفت. در ابتدای امر،
علاوه بر ماهیت ایلیاتی، بعد فاصله با مرکز خلافت، عامل تنش در روابط آنها با خلافت عباسی شد .
مناسبات آل افراسیاب با خلافت عباسی، تحت تاثیر عوامل متعددی نظیر اختلافات داخلی آل افراسیاب،
فعالیت شیعیان و اسماعیلیه، مداخلات غزنویان، حضور سلجوقیان، هجوم قراختاییان به ماوراءالنهر و جز
آن یکسان نبود و دچار تحول و تطور گشت. چنانکه گاهی روابط فیمابین دوستانه و مبتنی بر وفاق و
همگرایی بود و گاهی ضمن حفظ ظاهر، روابط آنها دچار تیرگی می شد و گاهی نیز به روابط خصمانه
مبتنی بر تقابل و تضادّ تغییر می کرد. این مقاله در پی آن است که با روش توصیفی - تحلیلی، ضمن
شناسایی تحولات درونی قلمروی افراسیابی، روابط فیمابین امیران آل افراسیاب با خلافت عباسی را با
تاکید بر عوامل اثرگذار بر آن تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
مناسبات خوانین آل افراسیاب با خلافت عباسی 1 محسن رحمتی در اواسط قرن چهارم ، خاندان ترک نومسلمان آل افراسیاب ، در نواحی مـرزی قلمـروی اسلامی در ترکستان و هفت آب تشکیل و به تدریج بر دامنۀ قدرت و قلمروی آن افـزوده شـد تـا اینکـه همه نواحی شرقی قلمروی اسلامی از کوه های آلتایی تا رود جیحون را زیر سلطه گرفت .
بنابراین ، کسب آگاهی درباره این خاندان فقط بـا اسـتفاده از منـابع تاریخی سرزمین های همجوار به ویژه دربار غزنویان و سلجوقیان مقدور اسـت و در نتیجـة فقـر منابع ، مدارک و مستندات ، تدوین تاریخ این سلسله و ارائه گزارش مـنظم و مـدون از تحـولات سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی منطقة تحت حاکمیت آل افراسیاب بسیار دشوار است .
در این دوره حکمرانان آل افراسیاب ، بعد از گرایش بـه اسـلام بـه سامان دهی ایلات منطقه پرداختند و نخستین حکومت تـرک مسـلمان را در شـرق سـیحون پی ریزی نمودند، اما از آنجا که در شرق قلمروی سامانی قرار گرفته بودند، با خلیفه به صورت ١ ناصح بن ظفرجرفادقانی (١٣٥٤)، ترجمه تاریخ یمینـی ، تصـحیح جعفـر شـعار، تهـران : بنگـاه ترجمـه و نشـر کتـاب ، صـص ٩٣-٩٥؛ رشیدالدین فضل الله (١٣٣٨)، جامع التواریخ (فصل غزنویان و دیالمه )، به کوشش محمد دبیر سیاقی ، تهران : فروغی ، صص ٣٣-٣٤.
از طرف دیگر، بعد مسافت ، مانع از آن بود که خوانین این سلسله بتوانند برای خلافـت عباسی ایجاد خطر کنند، ولی در صورت داشتن روابط حسنه با خلیفه ، می توانستند به عنوان یک عامل اصلی کنترل و نظـارت ، از فعالیـت مخالفـان خلیفـه در نـواحی شـرقی قلمـروی اسـلامی جلوگیری کنند.