چکیده:
هر گاه انحلال تعهد، معلق به شرطی شود، بدین گونه که پس از تحقق آن، تعهد
نیز خودبه خود از بین رود، شرط را فاسخ می نامند. بحث پیرامون شرط فاسخ در
آثار فقیهان، در گرو تبیین مفهوم بیع خیاری است. یکی از اقسام متصور در زمینه
رد ثمن که قید انفساخ قرارداد باشد، به بحث شرط فاسخ مرتبط می باشد.
رویکرد فقیهان امامیه نسبت به این تاسیس حقوقی یکسان نیست. برخی آن را بنا
منافات شرط فاسخ با مقتضای ذات » ،« لزوم منجزیت شرط » بر ادله ای نظیر
شرط فاسخ انفساخ قهری قرارداد بدون » و « توقف مسببات بر اسباب » ،« عقد
ادله » مبتلا به اشکال دانسته اند. در مقابل، بسیاری به استناد ،« انشا می باشد
شرط فاسخ را صحیح به شمار آورده اند. ،« روایات باب بیع الخیار » و « شروط
قانون مدنی کشور ما نه در بحث تعلیق و نه در قسمت شروط، از شرط فاسخ
سخنی به میان نیاورده است. حقوق دانان با پیروی از نظر مشهور فقیهان و با
استناد به مبانی فقهی و حقوقی، شرط فاسخ را معتبر دانسته اند. قانون گذار کشور
مصر در مواد ٢۶۵ ٢۶٩ ، از ماهیت، احکام و آثار مترتب بر شرط فاسخ به صراحت
سخن گفته و آن را در ردیف شرط واقف (معلق) به رسمیت شناخته است.
خلاصه ماشینی:
"حصول معلقعلیه در حیطۀ ارادۀ متعاقدین گاهی انحلال در عقد، موقوف به اموری میشود که در حیطۀ قدرت و ارادۀ طرفین عقد است (همان)؛ مانند اینکه شخصی منزل خویش را برای مدت 2 سال به دیگری اجاره دهد، مشروط به اینکه اگر بتواند ظرف این مدت گواهینامه بگیرد، عقد اجاره منفسخ شود؛ یا نظیر موردی که متبایعین در ضمن عقد شرط کنند که در صورت رد ثمن از سوی بایع ظرف یک سال، بیع منفسخ گردد.
گاهی شرط فاسخ مخالف نظم عمومی یا اخلاق حسنه، سبب و انگیزۀ پرداخت تعهد است؛ مثلا وقتی شخصی تعهد میدهد که مخارج زنی را در طول زندگانی او بپردازد، مشروط بر اینکه زن با او ارتباط نامشروع داشته باشد و اگر زن از انجام آن شرط خودداری کند، تعهد او منفسخ شود، اینجا شرط فاسخ به خاطر مخالفت با اخلاق حسنه باطل و غیر نافذ است و طبق قاعدۀ عمومی که مادۀ ۲۶۶ قانون مدنی مصر اقتضا میکند، باید بعد از آنکه شرط ساقط شد و از بین رفت، تعهد اصلی پابرجا بماند.
بدیهی است که رد ثمن به عنوان معلقعلیه خصوصیتی نداشته و هر واقعهای میتواند معلقعلیه به شمار آید که البته نه تنها باید معلقعلیه دارای مدت معین باشد، بلکه زمان خیار نیز باید معین باشد؛ برای مثال اگر شخصی منزل خود را به دیگری بفروشد، معلق بر اینکه اگر فرزند بایع ظرف یک سال ازدواج نماید (مدت یک سال برای تحقق معلقعلیه)، بایع حق فسخ عقد را برای مدت دو روز داشته باشد (مدت دو روز برای اعمال خیار)، این شرط «حق معلق فسخ» میباشد."