چکیده:
یکی از موضوعات شایان توجه در حوزه پژوهشهای حدیثی و فقهی، توجه به «سبب ورود حدیث» یا به عبارتی، «شان صدور حدیث» است. سبب ورود حدیث، کارکردها و فواید متعددی دارد که یکی از مهم ترین فواید مترتب بر آن، فهم کلام معصوم علیه السلام و درنتیجه، تبیین قواعد فقهی ماخوذ از روایات است. با مراجعه به کتب فقهی نوشته شده در زمینه قواعد فقهی و احصای این قواعد و با استخراج منابع روایی و حدیثی آن ها، میتوان به سبب ورود آن ها دست یافت. دستیابی به سبب ورود احادیث مورداستناد قواعد فقهی، راه را برای فهم صحیحتر و تبیین دقیقتر برخی قواعد فقهی میگشاید.
خلاصه ماشینی:
com مقدمه حدیث یا بهتعبیر دقیقتر سنت معصوم(، بعد از قرآن همواره بهعنوان دومین رکن دین و فهم شریعت مطرح بوده و هست، چنانکه بدون سنت، فهم درست شریعت، ناقص و به اعتباری ناممکن است؛ چراکه قرآن غالباً به بیان کلیات مسائل دین پرداخته و تبیین جزئیات را به پیامبر اسلام( و اوصیای پس از او واگذار کرده است: «وَ أَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ»(نحل: 44)؛ و بهسوی تو ذکر(قرآن) را فروفرستادیم تا آنچه را به مردم نازل شده است، برایشان بیان و روشن کنی.
از سوی دیگر، کارکرد سبب ورود حدیث در فهم حدیث، گسترۀ وسیعی از موضوعات را شامل میشود؛ یکی از این موضوعات، فهم صحیحتر و تبیین دقیقتر قواعد فقهی است که فقهای عظام از این قواعد برای استخراج احکام دین از قرآن و سنت استفاده میکنند و این موضوع، هدف این مقاله را تشکیل میدهد.
برای نمونه از ابی سلّام عبدی نقل شده است که گفت: بر امام صادق وارد شدم و گفتم: دربارۀ شخصی که نماز عصر خود را عمداً به تأخیر میاندازد چه میفرمایید؟ امام فرمود: چنین شخصی در روز قیامت، تنها و بدون اهل و مال میآید.
عملکرد افراد گاهی عملکرد فردی از صحابۀ معصوم سبب میشد معصوم در تأیید، اصلاح یا ردّ آن، سخنی را بیان کند چنانکه از امام باقر نقل شده است که فرمود: مردی داخل مسجدی شد که رسول خدا در آنجا بود.
حال، با تأمل در محتوای این روایت با نظر به سبب ورود آن، نکات زیر دربارۀ جملۀ «لاضرر و لا ضرار فی الاسلام» که مستند قاعدۀ «لاضرر» است بهدست میآید: اولاً رسول خدا درصدد بیان حکم شرعی و قضاوت میان مرد انصاری و سمرة بن جندب بوده است.