چکیده:
عدالت با امتیاز استخراج معانی فقهی متنوع از آن، یکی از پر اهمیتترین و کاربردیترین مفاهیم در فقه امامیه است. مهمترین دیدگاههای فقهی مبین ساختار عدالت مشتمل بر: حسن رفتار ظاهری، ملکه راسخ در نفس انسانی، ترک ارتکاب حرام، عدم ظهور فسق در اعمال و پایبندی عملی به پایههای دین است که با چالشها و ثمرات فقهی معتنابهی مواجه است که تحلیل هر یک از آنهابه سه عنصر اساسی حسن ظاهر، نحوه عملکرد یا رسوخ ملکه عدالت بر میگردد. برآیند معانی مذکور و استقراء تام در متون فقه امامیه معنایی نوین از عدالت موسوم به «قدر متیقّن» عدالت را به ذهن متبادر میسازد که پاسخگوی چالشهای درونی و بیرونی اقوال فقهاء خواهد بود. تحلیل و پاسخ هر یک در مقاله حاضر به تفصیل تبیین شده است.
خلاصه ماشینی:
الف) مهمترین دیدگاههای فقهی مبین ساختار عدالت و رسوخ اخلاق در هریک از آنها دیدگاه اول: حسن رفتار ظاهری برخی فقهاء پیرامون عدالت قائل به حسن ظاهری و به تعبیری سادهتر بر این عقیدهاند که همین که از جهت ظاهری، رفتار و عملکرد افراد خدشهدار نبوده و علنا رفتارهای ستمگرانه و به دور از عدالت مرتکب نشود، عادل است؛ به گونهای که از وجهۀ نسبتا مساعدی نزد جامعه برخوردار بوده و به راحتی برچست ظلم و ارتکاب حرام به او نسبت داده نشود.
(شیخ مفید، 1413، 725؛ خویی،1418، 253) طبق این دیدگاه آنچه که به عنوان عناصر و خمیر مایه عدالت است، عملکرد فرد و دیگری وجود حالت روحی پابرجایی است که ملکه و حالت نفسانی درونی آن را ایجاب کرده و ورع از محرمات را شامل میشود.
2 (انصاری، 1410، 357: 9) طبق این دیدگاه تا زمانی که فسق در اعمال و رفتار ظاهری فرد از سوی دیگران مشهود نگردد، او عادل محسوب میشود، پس میتواند به عنوان قاضی، شاهد یا دیگر مواردی که در شیخ انصاری(ره) در رساله مشهور خویش- رساله فی العداله- ضمن قبول کردن و ترجیح این دیدگاه بر وجود ملکه در اجتناب از مناهی و انجام واجبات پافشاری نموده است.
(حلی، بی تا، 912: 2) پس طبق این دیدگاه، صرف فاسق نبودن و عدم تجاهر به فسق، فرد را محکوم به عدالت میسازد که به نظر میرسد برای این دیدگاه به معنای فسق و گستره کاربرد آن توجه صورت گرفته است.