چکیده:
بازخوانی کارنامهی پژوهشهای ادبی، با هدف ارزیابی کیفی و شناسایی ضعفها و قوتهای آنها یکی از اقدامات علمی شایسته و مهم است؛ اما فراوانی و پراکندگی پژوهشهای علمی در یک موضوع خاص، گاه شناسایی و تحلیل موضوعات پیشین را برای پژوهشگران دشوار میکند. در نتیجهی این دشواریها، مقالههایی همگون و تکراری نگاشته و از پویایی و رشد حوزههای علمی کاسته میشود. پژوهشگران هر حوزه، با شناسایی و بررسی انتقادی پژوهشهای پیشین میتوانند از انجام پژوهشهای تکراری و همسان پیشگیری کنند. نگارندگان این مقاله با توجه به لزوم چنین نگرشی در حوزهی پژوهشهای ادبیات فارسی بر آن شدند تا به بازیابی، معرفی و بررسی همهی مقالههای علمیپژوهشی که در پیوند با یکی از موضوعات مهم و کاربردی این حوزه، یعنی شخصیت و شخصیتپردازی نگاشته شده، بپردازند؛ ازاینرو با مراجعه به پایگاههای ذخیرهی مقالهها، آن دسته از مقالههای علمیپژوهشی فارسی را که به بررسی شخصیت و شخصیتپردازی در ادبیات داستانی معاصر پرداخته بودند انتخاب شدند. سپس، ۷۳ مقالهی یافتهشده از نظر روششناسی، اهداف و پرسشها، تعداد و نوع نمونههای بررسیشده، نظریههای استفادهشده، یافتهها، منابع و... بررسی و تحلیل شدند. بنابر یافتههای این پژوهش، کاستیها و اشکالات مقالههای یادشده را میتوان در موارد زیر دستهبندی کرد: ابهام و نقص در برخی چکیدهها، ضعف در ساختار و روش تحقیق، ناهماهنگی اجزای تحقیق و تکرار برخی موضوعات، رویکردها و منابع. توجه به موضوعات تازه و نظریههای نو، مطالعات بینارشتهای و همکاری با دانشآموختگان رشتههای دیگر، دقت در انتخاب نظریههای کارآمد و استفاده از روشهای مناسب تحقیق از قوتهای برخی مقالات بودند.
Rereading the history of literary studies to evaluate quality and identify the strengths and weaknesses is one of the Important scientific measures; however, the abundance and distribution of scientific research in a specific subject, makes it difficult for researchers to identify and analyze the previous issues occasionally. As a result of those difficulties, repetitive and similar articles would be written which reduce the development and activeness of scientific fields. Researchers in each fields, can prevent similar and ordinary researches by identifying and critically examining the previous researches based on a coherent and methodical plan; moreover, by understanding the needs and gaps in those areas, they are able to do efficient researches as well. Due to the necessity of such an attitude in the field of Persian literature research, the authors of this paper have decided to introduce and review all scientific articles which are in connection with character and characterization issues. Therefore, by referring to databases storing articles, the number of Persian scientific research articles that had studied the character and characterization in contemporary fiction that contained these two words whether in topic or keywords were found. Afterwards, 73 articles have been found in terms of methodology, objectives and question the number and type of studied samples, used theories, results, references, etc. some data reviewed and analyzed statistically. According to the results, incomplete and ambiguous abstracts, some unfamiliar researchers with the correct structure, essay writing and research methods, uncoordinated research components and some repetitive issues and approaches and resources, are some of those studied articles problem. Paying attention to the new subjects and theories, cooperating with graduates in various majors, choosing the efficient theories and using the other research methods by researchers can help improving the research results and developing this issues as well.
خلاصه ماشینی:
نگارندگان این مقاله با توجه به لزوم چنین نگرشی در حوزة پژوهشهای ادبیات فارسی بر آن شدند تا به بازیابی، معرفی و بررسی همة مقالههای علمی ـ پژوهشی که در پیوند با یکی از موضوعات مهم و کاربردی این حوزه یعنی شخصیت و شخصیتپردازی نگاشته شده است، بپردازند.
افزون بر نمونههای پیشگفته، مقالههای انتقادی دیگری نیز منتشر شدهاند که با تمرکز بر موضوعی خاص، پژوهشهای پیشین را کاویدهاند؛ در ادامه بهصورت کوتاه و گذرا و برای نمونه، به برخی از این مقالهها اشاره میشود: شکردست و همکارانش (۱۳۹۳) با نگاهی انتقادی مقالههایی را که در پیوند با آثار رضا امیرخانی نوشته شده، بررسی کردهاند.
میرزابابازاده فومشی (۱۳۹۲) نیز با بررسی انتقادی مجموعهمقالات دومین همایش نیماشناسی دانشگاه مازندران، به برخی ضعفهای مقالههای این همایش مانند تکرار پژوهشهای پیشین، ایراد ساختاری، نوشتهربایی و سطحینگری موضوعات اشاره کرده است.
موضوع شخصیت و شخصیتپردازی نیز ازآنروی که از ارکان اصلی و مهم ادبیات داستانی است، در کانون توجه بسیاری از منتقدان و پژوهشگران قرار گرفته و بارها از منظرهای گوناگون به آن پرداخته شده است؛ اما تاکنون این پژوهشها بهصورت جامع و با نگاهی انتقادی و آسیبشناختی بررسی نشدهاند.
بررسی مقالهها از نظر روش گردآوری دادهها، تحقیق و تحلیل در ۷۲ مقالهای که نگارندگان به متن کامل آنها دسترسی داشتهاند، همة پژوهشگران برای گردآوری دادهها از روش کتابخانهای و سندکاوی بهره بردهاند؛ البته فقط در هفت مقاله به روش گردآوری اطلاعات اشاره شده است؛ گویی رواج فراوان و بدیهی بودن این شیوه در پژوهشهای حوزة نقد ادبی سبب شده نویسندگان از ارائة دقیق روش پژوهش خودداری کنند.