چکیده:
نظام هستی تکوین یافته بر پایه حکمت خداوند و کاملا هدفمند بوده و بر اساس قوانین ویژه ای مسیر رو به کمال خود را طی می کند؛ این قوانین که در حقیقت مجرای تحقق اراده الهی اند، سنت نامیده می شوند.
سنت های الهی در شکل های گوناگونی خودنمایی می کنند؛ از میان این سنت ها می توان به مواردی چون سنت هدایت و گمراهی، سنت آزمایش و ابتلا، سنت ترف و مترفین و ... اشاره نمود؛ یکی از سنت های مطرح شده در قرآن کریم کاربرد توانایی های » سنت امداد است. عام ترین معنای این سنت آن است که بین رابطه ای مستقیم « امداد الهی برای تحقق آن » و « انسانی برای نیل به یک هدف و معنا دار وجود دارد. در این مرحله متعلّق امداد، انسان بدون قید کفر و ایمان است؛ البته امداد الهی در همین سطح نمانده و شکل های ویژه تری هم به خود می گیرد؛ چنان که در مرحله بعدی و بالاتر، شامل مومنان و در اوج خود، دربرگیرنده مجاهدان است.
پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که چگونه می توان به خوانشی درست از سنت امداد در جهاد از منظر قرآن دست یافت؟ برای پاسخ به این پرسش با به کارگیری روش کتابخانه ای و بهره مندی از دو عنصر توصیف و تحلیل به بازکاوی این سنت در قرآن پرداخته شده است.
نتیجه کلّی به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که سنت امداد در جهاد، نخست: افزون بر پیروی از علل معنوی، از پاره ای علل طبیعی نیز تبعیت می کند؛ دوم: این سنت، تاریخ مند نبوده بنابراین با سترسازی و فراهم کردن موقعیت مشابه می توان از آن بهره جست.
خلاصه ماشینی:
ک: پژوهشکده تحقیقات اسلامی، بیتا: 17؛ واقدی، 1405ق، 2: 29)، نتیجه تأمل برانگیزی بهدست آمد؛ پایان این رویارویی چیزی جز پیروزی قاطع مسلمانان و کشته شدن و اسارت شمار زیادی از مشرکان نبود؛ نزول فرشتگان الهی و امداد مجاهدان از سوی آنها ـ حتی به گواهی شاهدان حاضر در جنگ ـ از علل انکارناپذیر در پیروزی مسلمانان بود؛ ابوسفیان، بزرگ مکه که خود در جنگ حاضر و شاهد ماجرا بوده، جریان را برای مردم شهر خود که منتظر اخبار جنگ با مسلمانان بودند، اینگونه توضیح داد: به خدا قسم!
از ارعاب بهعنوان یکی از شیوههای امداد غیبی در قرآن یاد شده است؛ این شیوه از امداد الهی در جنگهای «بدر» و «احد» و نیز در نبرد با «یهود بنینضیر» و «بنیقریظه» به یاری مجاهدان آمده؛ در جنگ بدر که همه امکانات ظاهری به نفع قریش بود، امداد الهی از طریق نزول فرشتگان تحقق یافته و دلهای کافران را از ترس و وحشت آکنده کرد (انفال: 12)؛ در جنگ بنیقریظه نیز به گواهی قرآن، تنها عاملی که باعث شد یهودیان توان رویارویی با مسلمانان را ازدست داده و تسلیم شوند، افکندن رعب در دلهای آنان بود(احزاب: 26)؛ نقش این امداد الهی در نبردهای صدر اسلام به اندازهای است که پیامبر اکرم( میفرمایند: «نصرت بالرعب (مجلسی، 1403، ج9: 76؛ فیض کاشانی، 1406، ج6: 573)؛ بهوسیلۀ رعب یاری شدم» چنانکه در جایی دیگر درباره میزان نفوذ و تأثیرگذاری این عامل میفرمایند: «نصرت بالرعب مسیرة شهر (طبرسی، 1406، ج 2: 228؛ ابنبابویه، 1362، ج1: 201)؛ به فاصله یک ماه مسافت بهوسیلۀ رعب یاری شدم»؛ پیامبر اکرم( همچنین هنگام فرستادن امام علی( برای فتح قلعه خیبر، ایشان را از یاری جبرئیل و نیز یاری عنصر رعب، خبر دادند (مجلسی، 1403، ج21: 15).