چکیده:
واژه شناسی از نخستین و موثرترین گام ها در تفسیر قرآن است. با جست وجو در کتاب های لغوی و روایات، می توان کاربردهای متفاوتی برای واژه «نفحه» در نظر گرفت. گوهر معنایی این واژه، وزش باد ملایم است که با واژه «نفخ» هم معنا می گردد؛ اما آنچه در تفاسیر و کتاب های لغوی به عنوان واژه جایگزین برای آن ذکر شده است، واژه «لفح» است که در دایره معنایی واژه«نفحه»، جایگاه با ارزشی دارد، تا جایی که برخی، این دو کلمه را در اصل، یکی دانسته، معتقدند که واژه «لفح» به تصحیف ضبط شده است. آنچه این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال آن است، تبیین بهتر این واژه در کتاب های لغوی، تفاسیر و کتاب های روایی موجود است که برطبق این منابع، سه نتیجه مهم قابل ذکر است: 1- واژه نفحه، تنها بیانگر کوچکی و خردی است. 2-این واژه درباره حرارت نیز به کار می رود و از این رو، با واژه لفح هم معناست. 3-استعمال این واژه درباره عذاب به صورت مجازی است.
Terminology is among the first and most effective steps in the interpretation of the Qur’ān. With an exploration into the lexicons and traditional collections، books، different applications can be taken into consideration for the word nafḥa. The semantic essence of this word is a mild blow of wind، which is synonymous with the word nafkh; however، what is mentioned in interpretations and lexicons as a substitute for this word is the word lafḥ، which has a significant status in the semantic circle of the word nafḥa، to the extent that some have considered these two words to be one and the same. What this article is aiming at with a descriptive-analytical method is to figure out better explanations of this word in the existing lexicons، interpretations، and traditional collections، according to which three important conclusions are worth-mentioning: 1. The word nafḥa only represents smallness and scantiness. 2. This word is also used about heat and، thus، it is synonymous to the word lafḥ. 3. Its use is figurative concerning torment.
خلاصه ماشینی:
این واژه یکبار در قرآن و آن هم بهصورت اسم بهکار رفته است: (و لئن مستهم نفحة من عذاب ربک ...
ممکن است این پرسش در ذهن ایجاد شود که هدف خداوند از بیان واژه «نفحه» دربارۀ عذاب چه بوده است؟ آیا کلمهای در قرآن یا در کلام عرب وجود دارد که جایگزین این واژه گردد؟ نوشتار حاضر به بررسی این واژه در کتابهای لغوی، روایی و تفسیری پرداخته است و به نظر میرسد با توجه به قرائن موجود در آیه، واژۀ «نفحه» تنها معنای خردی و کوچکی را میرساند.
اما استفاده این کلمه در شر و بدی بهصورت مجاز است و نفحه در مورد آن استعاره شده است (راغب، 1374: 4/377؛ قرشی، 1412: 7/ 90)؛ از جمله در آیه (و لئن مستهم نفحة من عذاب ربک ...
«نفحه» در این حدیث مطلق و بدون هیچ قیدی بیان شده؛ همانطور که در روایت دیگری نیز بههمین صورت یاد شده است: «ان تصلی علی محمد و علی اهل بیته و أسألک نفحة من نفحاتک و فتحا یسیرا» (طبرسی، 1370: 331؛ طوسی، 1407: 3/90).
در معنای «لفحه» نیز آمده: «لفحه بالسیف»؛ یعنی «ضربه به» و «لفحه» را ضربه خفیف معنا کردهاند؛ همانگونه که دربارۀ نفحه گفته شده است.
در لسان العرب از قول زجاج آمده که نفح از لفح مؤثرتر است و ابومنصور در تأیید سخن زجاج از فرموده خداوند در آیه (و لئن مستهم نفحة من عذاب ربک( (انبیاء/46) استفاده میکند (ابن منظور، 1414: 2/579).
از این سخن ابن هیثم، دومین تفاوت دو واژه نادیده گرفته شده و نفحه در گرما نیز بهکار رفته است؛ چنانکه در روایات و کتابهای لغوی نیز آمده است.