چکیده:
در عصر صفوی، علم پزشکی در منطق کلاسیک و سنتی خود به خصوص در عهد
شاه عباس رشد زیادی پیدا کرد. با این حال پزشکی در عصر صفوی مانند دیگر
حوزه ها همچون معماری و هنر به دستاوردهای چشمگیری دست نیافت. از منظر
سفرنامه ها و یادداشت های سیاحان اروپایی که در دوره مذکور به ایران آمده اند،
وضعیت پزشکی صفوی در مقایسه با اروپا در جایگاه نازل تری قرار می گیرد.
هرچند برخی از این منابع به دستاوردهای پزشکی ایرانیان بویژه در داروسازی و
درمان برخی بیماری ها اشاره می کنند. لیکن در دوره دوم حکومت صفوی با
گسترش خرافات و تعصبات دینی، عدم امنیت جانی و مالی، افزایش گروه پزشکان
تجربی، ورود پزشکان به عرصه سیاست و مهاجرت پزشکان مجرب به کشورهای
دیگر باعث رکود و تضعیف دانش پزشکی در ایران شد. کوشش ما در مقاله این
است که با تکیه بر سفرنامه های اروپاییان، تصویری از اوضاع پزشکی عصر صفویه
ارائه دهیم.
خلاصه ماشینی:
"حتی شاهان صفوی همچون تودهی جامعه، طالع بینی را در بیماری و عدم سلامت دخیل دانسته و برای درمان و غلبه بر امراض دست به دامن رمالان و فالگیران می شدند و این گرایش به خرافات تا جایی بود که دامن پزشکان معروف عصر صفوی را نیز گرفته بود و برخی از این پزشکان به رویکردی مطلوب به این خرافات در درمان خود دست یافته بود تا این حد که زمانی پزشکان شاه صفی، از درمان وی به دلیل ازدیاد و افراط وی در میگساری ناتوان شدند، سر پزشک شاه از ترس جان و یا اعتقادش، تمام تقصیرها را بر گردن ستارگان انداخت و گفت: « اگر شاه گرفتار ضعف و سستی شده به سبب این است که مراسم تاجگذاری را درس ساعت سعد و میمون انجام نداده است».
این پزشکان به دلیل اشتغال در دربار و خدمت شاهان صفوی و همچنین طبابت در بیمارستان های سیار عصر صفوی، دیگر فرصت درمانگری در بیمارستان های آن دوران ( به طور دائمی) و خدمت در جامعه و معالجت تودهی مردم و پرداختن به کار عموم مردم را برعهده نداشته و این وظیفه بر عهدهی پزشکان تجربی و تحصیل ناکرده و ناآزموده که علم پزشکی را با خرافات و اوهام درآمیخته بودند، قرار گرفته بود ( کاویانی پویا، 1394: 342-343).
بلکه پزشکان این دوره علاوه بر درمان بسیاری از بیماری ها در علم داروسازی بسیار پیشرو بودند اما رویهی تضعیف علوم در مقابل علوم شرعی و رواج طالع بینی و استفاده از خرافات در امور مهمی همچون پزشکی و تضعیف جایگاه پزشکان در دربار و دخالت پزشکان در سیاست و مهاجرت پزشکان متبحر به سرزمین های دیگر از جمله هند در پایان عصر صفوی از عوامل تضعیف و از رونق افتادن دانش پزشکی در ایران بود."