چکیده:
صنعت نقوط، فنی بلاغی است که از نخستین سده های ظهور اسلام وجود داشته است. این صنعت برای نخستین بار در کلام امیرالمومنین علی (ع) متجلی شد؛ ایشان بدون یادداشت و فی البداهه، سخنانی بیان فرمودند که در آن فقط از حروف بی نقطه بهره برده اند. این صنعت که از مشکل ترین و زیباترین صنایع در بلاغت به شمار می رود در آثار عرب و فارسی زبانان قابل مشاهده است. نوشتار حاضر به معرفی و تصحیح خطبه ای بی نقطه در مدح امیرمومنان (ع) می پردازد که توسط علی قلی میرزا اعتضادالسلطنه (از شاهزادگان قاجاری) ایراد شده است. مولف در این خطبه، فضایل و کرامات امام علی (ع) را به نظم و نثر بیان کرده و طی آن از دو خطبه بدون نقطه منسوب به امام (ع) بهره فراوان برده است. مصحح پس از بازخوانی این خطبه و بیان اشارات به خطبه امام و اقتباس های از آن، آیات و روایات را رمزگشایی و در پاورقی توضیحات مربوط به هر کدام را اضافه کرده است.
خلاصه ماشینی:
ميـان اديبـان و سـخنوران بليـغ ، التزاماتـي وجـود دارد کـه گاهـي متکلّـم خـود را ملـزم بـه انجـام آن ميکنـد تـا کلامـش از زيبايـي و جذابيـت خاصـي برخـوردار شـود و هميـن امـر موجـب بـه وجـود آمـدن صنايـع بلاغـي تـازه اي شـده اسـت .
حاصل تحقيق و بررسي هاي انجام شده اين است که دو خطبۀ بي نقطه ، به امام علي ع منسوب مي دارند که در نهج البلاغه وجود ندارند، ولي در منابع ديگر ذکر ٢٠٥ شده اند.
معرفي خطبه گرچـه خطبـۀ حاضـر بـا عنوان »خطبـۀ بي نقطـه در سـتايش پادشـاه « فهرسـت شـده اسـت ، امـا در واقـع ايـن خطبه در مدح و سـتايش مولاي متقيـان امام علي ع نگارش يافتـه اسـت .
ايـن خطبـه از دو بخـش تشـکيل شـده اسـت ؛ بخـش اول بـه نـام علي قلـي ميـرزا اع تضادالسـلطنه بـه خـط نسـتعليق مي باشـد؛ بخش دوم کـه ع بـارات آغازين آن بديـن شـرح اسـت : »ايضـا مکتـوب بي نقطـه کـه جنـاب صاحبـي ع موئـي ام بايـن حقير قلمـي فرموده انـد« بـه خـط نسـخ کتابـت شـده اسـت ، کاتـب هـر دو بخـش نامشـخص و ايـن مکتـوب داراي ٦ بـرگ و مختلـف السـطور بـوده و در کتابخانـه و مـوزٔە ملـي ملـک )ش .
هـر دو بخـش ايـن خطبه ، ترکيبـي از نظم و نثر به زبان فارسي و ع ربي است که نگارنده در نگارش مطالب منثور، از خطبۀ بي نقطۀ امام ع اسـتفاده وافـر بـرده و ط ـي مطالـب منظـوم بـا ظ رافتـي ويـژه ، به فضايـل اخلاقـي ، کرامات و علم امـام ع پرداختـه اسـت .