چکیده:
سنت معصومان(ع) و به ویژه سیره عملی آنان گسترده ترین و غنی ترین منبع دینی برای استخراج و دریافت آموزه های دینی فرهنگ جهادی، جهاد علمی می باشد و دراین میان مطالعه سیره عملی امیر مؤمنان علی (ع) به لحاظ استفاده از فرصت تشکیل حکومت اسلامی توسط آن بزرگوار و اعمال سیاست های فرهنگی از اهمّیّت بیشتری برخوردار است. این مقاله باروش کتابخانه ای درگردآوری ازمنابع دست اول، و شیوه توصیفی تحلیلی در تجزیه وتحلیل داده ها، با واکاوی جوانب فرهنگ جهادی و به ویژه جهاد علمی در سیره عملی امیر مؤمنان علی(ع) درزمینه شیوههای اجتماعی سیاسی جذب و هدایت مخالفان به این نتیجه دست یافته است که امیر مؤمنان علی(ع) با بهره گیری از پنج شیوه انتقاد پذیری ازدوست ودشمن و توسعه آزادیهای سازنده برای بیان عقاید از سوس سرسخت ترین مخالفان وسکوت معنادار و حکیمانه در مواردی که به مصلحت و مطابق حکمت است و نیز عدالت گستری ودفاع از آن تا پای جان و همچنین مدارا و نرم خویی و تحمل ناهنجارترین برخوردها از سوی مخالفان، به جذب و هدایت حد اکثری مخالفان پرداختند. سیره مستمرآن حضرت در طول عمر شریفشان و نیزسخن وکلام آن حضرت و نیز تحلیل عقلی بهترین دلیل بر تاثیر عوامل نامبرده در جذب و هدایت مخالفان می باشد.
خلاصه ماشینی:
با آنکه شايستگي و لياقت امام علي (ع)، براي خلافت، در ایام حيات رسول خدا بر همگان محرز شده بود و امام نيز حکومت را حق مسلم خود ميدانست، اما عدهاي با انگيزههاي گوناگون براي احراز پست خلافت پيشدستي کردند و امام بعد از تلاشهايي که براي احقاق حق خود کرد و به نتيجة مطلوب دست نيافت، براي جذب ساير افراد بلادهاي ديگر به دين اسلام و اينکه راه هدايت براي عموم مردم هموار باشد و در تشتت آراي گوناگون و نابهساماني ناشي از اختلافات داخلي دچار گمراهي نشوند، سکوت اختيار کرد.
امام علي (ع) عدل را مایة زندگی برشمرده و ميفرمايد: «الْعَدْلُ حَيَاه» (آمدي 1366: 99)؛ يعني زندگي معنوي از براي عادل است و كسي كه عدل ندارد گويا زنده نيست، يا منظور شايد اين باشد که عدل باعث زندهبودن و جريانداشتن مردم ميشود چه مردم در زمان حاكم عادل معني زندگي را دارند و با جور حاكم درحقيقت زندگي ندارند؛ يا در کلام ديگري از آن حضرت با مقايسة عدل و جود خبر از برتري عدل ميدهند: از حضرت سؤال شد: كدام برتر است عدل يا جود؟ آن حضرت فرمود: عدل امور را درجاي خود قرار ميدهد و جود آنها را از جايگاه خود بيرون ميبرد.
حضرت اميرمؤمنان علي (ع) در بسياري از کلمات گوهربارشان بر اين نکته که عدالت باعث انس و الفت و جذب دلها به يکديگر ميشود تأکيد دارد: «قُلُوبُ الرَّعِيَّه خَزَائِنُ رَاعِيهَا فَمَا أَوْدَعَهَا مِنْ عَدْلٍ أَوْ جَوْرٍ وَجَدَه» (همان: 346)؛ دلهاي رعيت گنجهاي والي ايشان است، پس آنچه امانت گذارد در آنها از عدلي يا جوري آن را بیابد.