چکیده:
از جمله مسائل اصلی متفکران مسلمان ایرانی و غیر ایرانی، شناخت غرب و مبانی تمدنی آن است. انگاره «جاهلیت مدرن»، تعبیر و اصطلاحی است که برای نقد مبانی معرفتی و منطق رفتاری تمدن غرب در گفتمان فکری انقلاب اسلامی بکار گرفته شده است. این مقاله با رویکرد کیفی و روش تحلیل اسنادی، درصدد پاسخ به این سوال است: «دلالتهای نظری و عملی کاربست انگاره جاهلیت در گفتمان انقلاب اسلامی چیست؟». یافتههای پژوهش بر ملاحظاتی چند تاکید دارد: اول، جاهلیت تعبیری اسلامی است که در قرآن کریم و سیره معصومین علیهم السلام برای نشاندادن قباحت و بطلان هرگونه باور، اخلاق و رفتار غیر اسلامی و ضد اسلامی بکار گرفته شده است. دوم، اطلاق جاهلیت مدرن بر معرفت و منطق رفتاری غرب از جانب گفتمان فکری انقلاب اسلامی دلالتهایی دارد: الف. از منظر نظام معنایی، جاهلیت مفهومی کلی است و مصادیق و مراتب فراوانی دارد. تفاوت جاهلیت مدرن با جاهلیت کهن ـ جاهلیت صدر اسلام ـ در شکل ظاهری و نه محتوا است. از اینرو، جاهلیت به معنای «حاکمیت شهوت و غضب» بر محیط زندگانی انسان و در مقابل «حاکمیت عقل هدایت شده الهی» بر محیط زندگانی انسان است. ب. ابتذال اخلافی، نسبیتگرایی معرفتی، تکلیفگریزی(انسانمحوری) و ناسیونالیسم(عصبیت) از نشانههای اطلاق جاهلیت مدرن است. ج. جاهلیت مدرن با شاکله، ابزار و تدابیر جدید و با به خدمت گرفتن ابزارهای علمی و تبلیغاتی پیشرفته نسبت به جاهلیت کهن، مجهزتر است. لازمه فائق آمدن بر جاهلیت مدرن دو راهکار سلبی(مقاومت اسلامی) و ایجابی(تلاش برای تحقق حیات طیبه اسلامی) میباشد.
خلاصه ماشینی:
مفروض نگارنده اين است که انگاره جاهليت در گفتمان انقلاب اسلامي ريشه نقلي و عقلي در نزد متفکران اسلام سياسي داشته و ميتواند چارچوبي معقول براي تحليل انتقادي تمدن هاي غيرالهي باشد (فرضيه ).
علامه طباطبايي در ذيل آيه ٥٠ از سوره مائده «(رجوع شود به تصویر صفحه) بر اين نکته تأکيد دارند که حکم دو قسم بيش نيست يا از حکم خداي متعال بايد پيروي ٍ کرد و يا بايد تابع هوا و هوس بود؛ حالت دوم مصداقي از حکم جاهليت است که از جانب خداي متعال نهي شده است (طباطبايي، ١٤١٧، ج ٥ : ٥٨٣).
در مقابل به اعتقاد شهيد مطهري، آيات قرآن در وصف مردم جاهليت ، 2 آنها را مردگان متحرکي ميداند که فاقد حيات بوده و تنها بر روي زمين راه مي روند: «انک لا̑Uسمع المو̑Uي » ِ و همچنين در آيه اي ديگر در اين رابطه چنين آمده است : «و ما انت بمسمع من ʄࢭ القبور»٣ (مطهري، ِ ِ ٍ ١٣٩٤، ج ٢٥ : ٤٢٥ ).
نتيجه آنکه براساس ديدگاه حضرت آيت الله خامنه اي جاهليت امري غيرتاريخي، فراگير و مقابله با آن «وظيفه همگاني» است : «بعثت در مقابل اين جريان جاهلي است که در همه ي زمان ها ممکن است وجود داشته باشد و همه ي انسان ها در مقابل آن موظفند» (بيانات ، ١٣٩٥/٠٢/١٦).
انگاره جاهليت در گفتمان انقلاب اسلامي ريشه قرآني و مستند روايي دارد و اطلاق اين اصطلاح از جانب خداوند متعال و ائمه اطهار عليهم اسلام براي توصيف هرگونه باور، اخلاق و رفتار غيراسلامي يا ضد اسلامي بوده است .
دلالت هاي عملي گفتمان انقلاب اسلامي براي کاربست انگاره جاهليت مدرن به قرار زير است : الف .