چکیده:
در مشترک لفظی سه دیدگاه کلی قابل تصور است: الف. مشترک لفظی، محال است. ب. مشترک لفظی ضرورت دارد. ج. مشترک لفظی نه محال و نه ضروری است، بلکه امری ممکن است. علاوه بر این سه دیدگاه، برخی معتقدند مشترک لفظی در قرآن ناممکن و در غیر آن ممکن است. محقق خراسانی معتقد به امکان و وقوع مشترک لفظی در مقام وضع است و ادله ضرورت و ناممکن بودن آن را نقل و نقد کرده و برای امکان آن سه دلیل اقامه نموده است. در این نوشتار پاسخ های ایشان به دیگران و دلایل اثبات امکان مشترک لفظی بررسی می شود.
خلاصه ماشینی:
"علاوه بر آن سه دیدگاه ، برخی قائل اند مشترک لفظی در قرآن ناممکن و در غیر آن ممکن است (بامیانی١٤٣٠: ١٤١/١) محقق خراسانی قائل به امکان و وقوع مشترک لفظی در مقام وضع است و ادله ضرورت و ناممکن بودن آن را نقل و نقد کرده و برای امکان آن سه دلیل اقامه نموده است که در این نوشتار دلایل ایشان در اثبات امکان مشترک لفظی و پاسخ های او به دیگران بررسی میشود.
اما اگر قسم چهارم در جدول بالا ملاحظه شود (یعنی الفاظ و معانی هر دو نامحدود باشند)، گرچه برای بشر متناهی وضع نامتناهی ممکن نیست و از این جهت سخن محقق خراسانی درست است ، از جهت دیگردقیق نیست ، چون با اینکه بشر محدود است ، ولی هر روز با کشف معانی، الفاظی را برای آن ها وضع میکند و هر فردی ممکن است هزاران لفظ را بر هزاران معنا وضع کند و نیاز بشر رفع میشود و ضرورتی به وضع نامتناهی نیست ، چون همه معانی نامتناهی بالفعل مورد نیاز نیست و بالقوه هم به مرور زمان انسان ها زیاد هستند تا برای آن ها الفاظی را وضع کنند.
پاسخ چهارم محقق خراسانی بر فرض پذیرش نامتناهی بودن معانی، ضرورتی در وضع مشترک لفظی نیست ، زیرا برای الفاظ ، معانی مجازی هم وجود دارد و استعمال ، اعم از حقیقت و مجاز است و باب مجاز هم وسیع است ، لذا محدود بودن الفاظ مشکلی ندارد (خراسانی، ١٤٠٩: ٣٥)."