چکیده:
از آنجا که در فقه امامیه و قانون مدنی، حیازت مباحات از اسباب تملک شمرده شده است، در این مقاله گزارش اجمالی از اسباب تملک و انواع اسباب حصول مالکیت، و مباحثی چون وحدت یا تعدد سببیت احیاء و حیازت، تعریف واژگان حیازت و احیاء و ادله قائلین به سببیت حیازت در تملک زمین و نقد آن، و اذن دولت در حیازت و آمایش اراضی موات در نگاه قائلین به حیازت اراضی موات، مباحات و مشترکات و اهم اقسام آن، مورد بحث قرار گرفته اند. بخش سببیت، حد مالکیت، مبنا و ملاک ایجاد تملک در پرتو «حیازت» دغدغه اصلی این نوشتار است.
خلاصه ماشینی:
باز پژوهي سببيت حيازت ، در تملک ∗ ابراهيم نزهت دکتراي فقه و مباني حقوق اسلامي دانشکده الهيات دانشگاه تهران (تاريخ دريافت : ١٣٨٥/١١/٩ - تاريخ تصويب : ١٣٨٦/٢/٢٤) چکيده : از آنجا که در فقه اماميه و قانون مدني، حيازت مباحات از اسباب تملک شمرده شده است ، در اين مقاله گزارش اجمالي از اسباب تملک و انواع اسباب حصول مالکيـت ، و مبـاحثي چـون وحدت يا تعدد سببيت احياء و حيازت ، تعريف واژگان حيازت و احياء و ادله قائلين به سببيت حيازت در تملک زمين و نقد آن ، و اذن دولت در حيازت و آمـايش اراضـي مـوات در نگـاه قائلين به حيازت اراضي موات ، مباحات و مـشترکات و اهـم اقـسام آن ، مـورد بحـث قـرار گرفته اند.
در سببيت ارادي شخصي که صلاحيت حقوقي و قانوني دارد بـراي تملـک اقـدامي کـه از حيث قانوني مجاز است انجام ميدهد و با عمل او تملک حاصل ميشود، مثلا احيـاي اراضـي يا انعقاد عقد و قرارداد براساس تشخيص و با عمـل ارادي افـرادي کـه محجوريـت ذاتـي يـا عارضي ندارند انجام ميشود، اگر کسي محجوريت حقـوقي و شـرعي دارد، عقـدي را منعقـد نمايد، با استناد به آن عقد مالک نميشـود، ولـي در سـببيت غيـر ارادي محجوريـت يـا عـدم محجوريت مانع حصول مالکيت نميشود، چنانکه ارث از چيزهايي است که حتي اگر شخص غافل ، جاهل ، نائم ، بيهوش ، نوزاد و امثال آن باشد برايش مالکيت حاصل ميشـود و مـسلوب الاراده بودن او نافي حصول مالکيت براي او نميشود، زيرا حـصول مالکيـت در سـببيت غيـر ارادي با وضع قانوني انجام ميشود و به حکم قانون و شرع براي افراد مالکيت ايجاد ميگردد، در حکم قانون وشرع افراد واجد اراده و مسلوب الاراده ، مجاز به تصرف و ممنـوع از تـصرف مساوي هستند و حق برابر براي آنها وجود دارد، از اين قبيل است مالکيت به واسطه پيـروي و تبعيت و نيز به وجود آمدن حق شفعه .