چکیده:
در دوره آغازین و میانی سلسله ایلخانان مغول که مقارن با عصـر هولاکـو و غـازان اسـت چند اثر برجسته تاریخی نظیر: تاریخ جهانگشای، جامع التواریخ ، تـاریخ وضـاف و تـاریخ گزیده به رشته تحریر در آمد. در این میان ، دو اثر تاریخ جهانگشای و جامع التواریخ که به فاصله زمانی چند تالیف شده اند، مهم ترین آثار تاریخی این دوره محسـوب مـی شـوند کـه صرفا به تاریخ مغول و تمام ملل تابع امپراتوری مغول و ایلخانان پرداخته اند. اولی با تاکیـد بر عصر قبل از هولاکو ٦٥٨-٦٥٠ ه و دومی با تاکید بیشتر به دوره ایلخانـان بـه خصـوص غازان . هر کدام از منظر خاصی عصر مغولان را به تصویر کشانده اند. دیدگاه های این دو اثر در گزینش و بررسی رخدادها، این مقاله را بر آن داشته تا با نگـاهی فشـرده شـباهت هـا و تفاوت های آن دو را مورد ارزیابی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
در این میان ، دو اثر تاریخ جهانگشای و جامع التواریخ که به فاصله زمانی چند تألیف شده اند، مهم ترین آثار تاریخی این دوره محسـوب مـی شـوند کـه صرفا به تاریخ مغول و تمام ملل تابع امپراتوری مغول و ایلخانان پرداخته اند.
تـاریخ جهانگشای تاریخ احوال مغول پیش از عهد دولت چنگیز خان تا فتح بغداد به دسـت هولاکـو (٦٥١-٦٥٠ یا ٦٥٨ ه ) (١-٦٥٠-٦٥٨) و جامع التواریخ که کتاب تاریخی مهم و جـامعی اسـت تــاریخ مغــول و ملــل تــابع امپراتــوری مغــول تــا زمــان غــازان خــان را (٧١٦-٧٠٤) شــامل می گردد.
1 و در این سفرها آگاهی های بسیاری در باب احـوال مغـولان بـه دسـت آورد و بسـیاری از وقایع را به چشم خود دیده است که در رشد شخصیت و تکوین جهان بینی او موثر افتاد و نـه تنها از او یک شخصیت معتبر ساخت بلکه دست مایه تدوین اثر بزرگ او تاریخ جهانگشای نیز 3 گردید.
رشیدالدین شاهکارش (جامع التواریخ را که نخستین تاریخ عمـومی جهـان اسـت بـه امـر غازان شروع کرد و در زمان اولجاتیو به پایان برد که شامل مطالب مفیدی نه تنها در بـاره کلیـه اقوام و ملل بلکه رابطه علمی بین ایران و آسیای مرکزی و چین است توصیف هایی سودمند از وضع علوم در ایران و نیز چین آن زمان را در بر دارد.
/ تفاوت های تاریخ جهانگشا با جامع التواریخ تاریخ جهانگشای تاریخ سلسله مغول است که تقریبا قسمت اعظم آن مربوط بـه تـاریخ فـاتح جهان یعنی چنگیز خان است .
تلخـیص و بازنویسـی جـامع التـواریخ ، بـه کوشـش هاشـم رجب زاده ، تهران : اهل قلم شعار، جعفر.