چکیده:
اقتصاد و سیاست اگر چه بر همدیگر تاثیر می گذارند، اما آهنگ تغییرات و تحولات سیاسی لزوما با تغییرات اقتصادی هم آهنگ نیست. مرو بعد از فتح اسلام تا حمله مغول به واسطه جایگاه خاص آن در جاده خراسان و وضعیت مناسبش برای کشاورزی، به رغم تغییرات و تحولات سیاسی نمونه ای از این رشد و ثبات اقتصادی است. جاده خراسان به عنوان مشهورترین و اصلی ترین راه منتهی به چین از یک طرف و از طرف دیگر منتهی به بغداد پایتخت عباسیان، پس از ظهور و گسترش اسلام نقش مهمی در بازرگانی و تجارت شرق و غرب بر عهده گرفت به طوری که هر ساله چندین کاروان، هر یک مرکب از صدها تاجر از طریق این راه برای آوردن کالاهایی چون ابریشم، مشک، کافور، دارچین و ... به چین می رفتند. یکی از مهمترین شهرهایی که در مسیر این جاده و در سر راه بازرگانی آن قرار داشت شهر مرو بود. اگرچه خاندان های حکومتگر مختلفی بر مرو استیلا یافتند، اما وضع اقتصادی آن تقریبا از ثبات نسبی برخوردار بود و جز حمله مغول آسیب جدی ندید. حمله مغول هم در وضع اقتصادی و هم در بافت جمعیتی این شهر تغییر جدی ایجاد کرد.
خلاصه ماشینی:
"مقدسی نیز رود مرغاب را «مروین » نامیده است که تا مرو علیا کشیده می شود و سپس به سوی مـرو سـفلی مـی پیچـد و چون به فاصله یک مرحله آن می رسد به یک دره بزرگ می ریـزد کـه ایـن دره بـه نـام دره مـرورود معـروف اسـت (نـک : ابوعبدالله محمدبن احمدمقدسی (١٣٦١)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم ، ترجمة علی نقـی منـزوی ، ج٢، تهـران : شـرکت مؤلفان و مترجمان ایران ، ص٤٨٤؛ اصطخری ، همان ، ص ٢١٤).
) نیز به رغم کوشـش هـای فراوانـی کـه در امـر آبـادانی مـرو صورت گرفت اما در عمل از رونق فرهنگی ، اقتصـادی و اجتمـاعی آن کاسـته شـد و عناصـر ایرانی -فارسی باقی مانده در خرابه های آن رو به تحلیل رفتند و عناصر ازبک و ترک کـه از پیش به نواحی مختلفی چون مرو دست اندازی داشتند با استفاده از ضعف حکومت های ایرانی و فترت فرهنگی در بسیاری از مناطق جنوب و جنوب غربی آمودریا سکنی گزیدند و به ایـن ترتیب شهر مروکه زمانی جزو آبادترین و خوش تـرین شـهرهای خراسـان بـود بـه یکـی از 5 ویران ترین و خراب ترین شهرها در این دوران تبدیل شد.
اما آنچه در این میان حائز اهمیت است این است که از زمان فتح اسلام تا حملـه مغول با آنکه مرو تحولات سیاسی زیادی پیدا کرد و خاندان های حکومتگر متعـددی بـر آن سلطه یافتند به سبب موقعیتش در جاده خراسان و وضعیت مناسبش برای کشاورزی به واسطه وجود رودها، از ثبات اقتصادی نسبی برخوردار بود و جز حمله مغول تغییرات سیاسـی وضـع اقتصادی آن را دستخوش تغییر عمده نساخت ."