چکیده:
التوسل الی الترسل تالیف بهاءالدین محمدبن موید بغدادی، نمونه ای فاخر از انشای فارسی
در قرن ششم هجری و از مهمترین منشات باقی مانده از متون کهن است که به دلایلی از
جمله پختگی نثر و دربر داشتن اطلاعات مهم تاریخی در شمار متون باارزش و اسناد مهم
تاریخی قرار میگیرد. این کتاب تاکنون یکبار و آن هم در سال 1315 از روی دو نسخه
خطی قدیمی به تصحیح زنده یاد احمد بهمنیار منتشر شد که به واسطة برخی نواقص نسخ
و اتکاء بیش از حد مصحح بر یک نسخه تصحیح کاملی نیست. بنا به اقرار خود مصحح
در مقدمة کتاب، هیچ یک از دو نسخه مورد استفاده اش از سهو و خطا و تصرفات ناسخان
مصون نمانده است؛ بنابراین با پیدا شدن نسخ دیگری از این اثر که در بسیاری موارد
ضبطهای بهتری دارند تصحیح دوباره التوسل ضروری مینماید.
این نوشتار ضمن معرفی نسخه های نو یافتة التوسل نمونه هایی از خطاهایی را که به
نسخة چاپی آن راه یافته است، نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
"هر سة این ضبطها از آنچه در متن چاپی آمده بهتر است ؛ بنابراین ، حق این می بود که مصحح در چنین مواردی که نسخة اساس ناخوانا، ناقص یـا نادرسـت بـوده ، بـه کمک نسخه بدلها این مشکل را رفع می کرد، و اگر از این راه توفیقی حاصل نمی شد، می توانست به شم زبانی و استنباط ادبی خود متوسل شود و تصحیح قیاسـی انجـام دهد و در پانویس به آن اشاره کند.
از آنجا که خانلری در تصحیح دیوان حافظ از نسخه های بسیار کهن بهره گرفتـه و با توجه به نوشتة استاد ریاحی و وجود این بیت در سه متن کهن پـیش از حـافظ (التوسل و اغراض و فرائد) جای تردیدی نمی ماند که انتساب ایـن شـعر بـه حـافظ سهوی کهن است و به اشتباه در دیوان حافظ وارد شده است .
لازم به توضیح است که گرچه تکرار دو بارة فعل در یک جمله نوعی ضعف تـألیف است و از کاتبی چون بغدادی بعید به نظر می رسد، با این حال با اسـتناد بـه ضـبط نسخ موجود و این که کاربرد ترکیب «امیـد دارم » بـه جـای کلمـة «امیـدوارم » در التوسل (نسخة ن (گ ١١٥ر)؛ نسخة م (گ ٢٤١پ )) باز هم نمونه هایی دارد، برای پرهیز از دخالت سلیقه و ترجیح شخصی در تصحیح متن ، ضبط «امید دارم » را نگه داشـته و باقی ضبط ها را به عنوان اختلاف نسخ آورده ایم .
افتادگیها از مقابلة متن چاپی التوسل با دست نویسهای دیگر این اثر روشـن مـی شـود کـه مصحح هنگام تصحیح ، برخی ترکیبات و واژه ها را از قلـم انداختـه اسـت و چـاپ ایشان سقطات و افتادگیهایی دارد؛ اجزایی که مکمل معنای جمله است و بـدون آن ، معنای عبارت به درستی درک نمی شود."