چکیده:
عرفی شیرازی، شاعر باریکاندیش و خیالپرداز قرن دهم هجری (999-963) است که با وجود عمر کوتاه خود زمینهساز رواج سبکی تازه در شعر فارسی شد. این شاعر که نگاه تیزبین و ذهن سرشار و خلاقی دارد، هم در خلق مضامین تازه و هم در ابداع ترکیبات و لغات بدیع، موفق عمل کرده و مضمونآفرینی تازۀ خود را در یک سطح زبانی خلاق با ویژگیهایی خاص و ابتکاری شکل داده است. در این مقاله سعی بر این است با بررسی غزلیات این شاعر، برخی ویژگیهای اصلی سطح زبانیِ شعر وی با نگاهی سبکشناسانه و از دیدگاه صرف و نحو تجزیه و تحلیل شود. به این منظور کوشش شده است با ارائة نمونههای مختلفی از غزلیات عرفی، شاخصههای ویژۀ صرفی و نحوی سبک او که بسامد بیشتری دارد، بررسی شده و وجوه ممیّزۀ شعر او از این زاویه بیان شود. یافتههای پژوهش نشان میدهد، عرفی در اشعار خود با استفاده از ویژگیهای صرفی و نحوی زبان فارسی به نوآوریهایی در واژه و ترکیبسازی دست یافته است. شیوة این پژوهش کتابخانهای و به روش توصیفی ـ تحلیلی است. مرجع اصلی پژوهش و پایة تحلیلها غزلیات عرفی است.
خلاصه ماشینی:
آنچه در نگاه اول پس از بررسي اين اقوال و اظهارنظرها به نظر مي رسد، اين است که شعر عرفي از ديدگاه بسياري از اين محققان ويژگي هاي سبکي خاصي ، نزديک به سبک هندي دارد؛ اما بايد به اين نکته توجه کرد که بيشتر اين صاحب نظران ، ويژگي هاي کلي شعر عرفي را برشمرده و شعر او را در يک طبقه بندي کلي جزء اشعار قابل قبول سبک هندي دسته بندي کرده اند و کمتر تذکره نويس يا محققي به ويژگي هاي خاص شعر عرفي ، مانند مميزات سطح زباني يا برجستگي هاي فکري ، صور خيال و موسيقي در شعر او پرداخته است .
عرفي نيز در اشعار خود از هر دو جنبة ترکيب و اشتقاق در ساختار کلمات استفاده کرده است و با استفاده از اين دو شيوه توانسته کلماتي تازه و نو به وجود آورد که به نمونه هاي زير مي توان اشاره کرد.
با نگاهي کوتاه به غزليات عرفي ، مي توان فهميد وابسته هاي خاص عددي ، از جمله ساير تازگي هاي زبان شعر عرفي است ؛ البته اين کاربرد زباني ، شايد بسامد چنداني در شعر او ندارد؛ اما يک خصوصيت سبکي مهم تلقي مي شود که در شعر شاعران پس از او نمود بيشتري پيدا مي کند.