چکیده:
نام "مقامات " در متون عرفانی معمولا با "احوال " همراه شده است و تفکیک این دو مقوله از یکدیگر، با توجه به نظرات متفاوت عرفا، دشوار است . در فرهنگ اسلامی آنچه احوال و مقامات عرفانی نامیده شد ابتدا به صورت مفاهیم ایمانی ، اخلاقی و معنوی در قرآن کریم و سنت رسول خدا (ص ) مطرح شده بود و به تدریج در عمل اصحاب و تابعین و دیگر مسلمانان راه یافت و به عوامل سیر و سلوک باطنی تبدیل شد و خلعت اصطلاحات عرفانی یافت . غایت این پژوهش نمایاندن سیر دگرگونی تعریف اصطلاح مقام و آمیختگی آن با مفهوم اصطلاح حال نزد عرفا از میان قدیم ترین متن موجود صوفیان تا تالیفات قرن ششم است و ضمن مقایسه متون گوناگون صوفیه ، اختلاف نظر مشایخ در این زمینه مطرح می شود.
خلاصه ماشینی:
"منظور خواجه از میدان درجاتی است که «روندگان به سوی حق درجه درجه می گذرانند و به قبول و قرب حق تعالی مشرف می شوند یا خود منزل به منزل قطع می کنند تا به منزل آخرین که آن منزل ایشان را مقام قرب است نایل آیند» (انصاری ، ١٣٧٣: ١٦) دیدگاه امام محمد غزالی محمد غزالی در مورد ترتیب و درجات حال و مقام سکوت اختیار کرده است ولی چون در جلد دوم کیمیای سعادت «اول قدم مریدان و بدایت سالکان » را توبه می داند (غزالی ، ١٣٦٨: ج٢: ٣١٧) پس قاعدتا باید اول درجه سیر و سلوک از نظر وی توبه باشد.
(همان : ٦٠٦) دیدگاه قطب الدین مظفر عبادی (ف ٥٤٧) در "التصفیه فی الاحوال المتصوفه " تعریفی از مقام ارائه نشده است اما در رکن دوم کتاب که مربوط به اعمال مبتدیان و متوسطان و منتهیان است درجات متعدد را به این ترتیب ذکر می کند: اعمال مبتدیان : ارادت ، توبه ، ریاضت ، زهد، خوف ، رجا، صبر، ذکر، استغفار، حرمت ، خدمت اعمال متوسلان : شکر، رضا، تقوا، اخلاص ، حفظ حواس ، خلوت اعمال منتهیان : توکل ، تسلیم ، صدق ، یقین ، حفظ خاطر، تجرید، استقامت نویسنده در پایان این بخش ذکر می کند: مقامات و درجات را ...
سپس مقامات و حالات را -بدون تفکیک آن ها از یکدیگر- بیان می کند و به تعریف هرکدام می پردازد که این مقام و حال ها عبارت است از: توبه ، اراده ، رجا، خوف ، زهد، صبر، شکر، توکل ، رضا، معرفت ، شوق ، تواجد، بسط ، قبض ، لوائح ، سکینه ، جمع ، تفرقه ، غسبت ، سکر، صحو، انس ، توحید، مکاشفه ، مشاهده ، وقت ، فنا، محو."