چکیده:
اهمیت بسترشناسی فقه اسلامی بر احدی پوشیده نیست . آنچه که امروزه به عنوان فقه کهن و ریشه دار در حوزه تشریع دینی معرفی می شود، در واقع شکل تکامل یافته ای از یک نظام تاریخی است که از آموزه های ادیان قبل و عرفیات مقارن با ظهور اسلام منشا گرفته است ، گو اینکه تاسیسات این آئین مستثنای این فرایند باشد. فقه جاهلی که همان نظام قانونی (ولو ساده ) جاری در میان مردمان عصر جاهلیت عربی است خصوصا در حوزه معاملات و عرفیات ، مهمترین بستر تاریخی شکل گیری تشریع اسلامی است که ضرورت شناسایی، ارزیابی و معرفی دارد. مقاله حاضر ضمن پرداختن به واژه شناسی موضوع و تحلیل چرایی اطلاق عنوان فقه بر آداب و رسوم آن عصر، سعی دارد علاوه بر معرفی منابع مطالعاتی فقه جاهلی عربی، مبانی و خاستگاههای آن را شناسایی و در نهایت نقش کاربردی آن را در اجتهاد فقهی اسلامی و چگونگی استفاده از آن را در این عرصه روشن سازد.
خلاصه ماشینی:
"به عنوان نمونه وقتی گفته می شود در عهد جاهلیت زن شوهر مرده یکسال عده نگه می داشت و در طول این یکسال هیچ آرایش نمی کرد، حمام نمی رفت ، موی سر را اصلاح نمی کرد و بعد از یکسال با بدترین هیئت به روش خاصی از حال عده خارج می شد (جواد علی، ١٣٨٠ش ، ج ١، ص ٥٥٧) نمی توان گفت این حکم در میان تمام اعراب و قبایل سرزمین عصر جاهلی جریان داشته است .
مجموع منابع قابل اعتماد، عبارت است از ١ـ دواوین شعراء ٢ـ قرآن ٣ـ منابع حدیثی ٤ـ کتب تاریخی ٥ـ کتب لغت ٦ـ امثال و حکم این منابع فی الجمله نمایانگر نظام فقهی و احکام جاری در عصر جاهلی است که اهل جاهلیت آن را محترم شمرده و بدان پای بند بودند این بخش متضمن پرداختن به منابع یاد شده و اشاره به چگونگی استفاده از آنها می باشد.
دسته سوم : لغت نامه هایی است که واژه ها را با اشاره به لغت قبایل مختلف عرب ، ریشه یابی می کند، مانند صحاح اللغه جوهری، لسان العرب ابن منظور و تاج العروس ، این گونه لغت نامه ها بنا به ضرورت تفسیر لغات به ناچار عرف جاری عرب آن دوره ، یا واقعه مرتبط را نیز نقل کرده اند که بسیار راه گشا خواهد بود."