چکیده:
بعد از انقلاب مشروطیت، در نتیجه برنامه های نوسازی دولتی، جایگاه و موقعیت بسیاری از اقشار جامعه تغییر یافت. و این موضوع بر جنبه های مختلف حیات آنان تاثیر گذاشت. اصناف و بازاریان از مهم ترین اقشاری بودند که با توجه به ماهیت شغلی شان، کارکردهای اقتصادی اجتماعی پررنگی داشتند و به مثابه طبقه ای سیاسی اقتصادی، ایفای نقش کردند. این گروه ها به عنوان بخشی از ساختار حیات شهری، با تاثیرپذیری از سیاست های دولتی و اوضاع جهانی، در جریان حوادث مهم کشور قرار گرفتند. دولت رضاشاه با اشراف به کارکردهای چندگانه اصناف، در بسیاری از سیاست های داخلی، متوجه آنان بوده و با نظارت بر نظام صنفی، درصدد کاهش قدرت آنان بود؛ لذا، برنامه های عمرانی و اقتصادی دولتی، باعث واکنش هایی در میان اصناف و بازراریان شد؛ مانند اعتصاب و تعطیلی بازار، فرستادن عرایض و طرح خواسته ها و ... . این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای، در پی بررسی وضعیت بازار و اصناف و پیشه وران، در دهه اول 1300ش است؛ همچنین بهدنبال پاسخ به این پرسش هاست که اصناف در ساختار سیاسی اقتصادی کشور، در دهه اول قرن 14ق چه موقعیتی داشتند؟ علت و چرایی توجه دولت پهلوی اول به این مجامع چه بود؟ دوره ای که اصناف در مقایسه با دوران قبل، به شدت ضعیف شدند و تحت کنترل درآمدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که بازاریان در دهه 1300ش، کارکرد و نقش پررنگی در برنامه های سیاسی و اقتصادی داشتند؛ ولی برنامه های دولت رضاشاه، در راستای نوسازی و تاسیس دولت مطلقه و ورود آن به عرصه اقتصاد، قدرت سیاسی و مالی آنان را کاهش داد.
After constitutional revolution، the position of classes in society changed due to governmental reforms. Subsequently، such matter had influence on different aspects of life. The merchants and guilds، regarded as one of the most significant political – economical classes، had effectively economical – social functions. This class، influenced by governmental policies and global changes، was influential in currents of Iran. One of the concerns of Reza Shah's government was reducing the power of this class by controlling of guild system as a result of its substantial role in internal policies. Consequently، the reforms of government led to merchants and guilds' reactions such as strike، the suspension of market، complaint and demand. This article، based on documents and library studies، aims to investigate the status of guilds in political- economical structure of Iran at first decade of 14th century and the reasons of attention of Pahlavi I to them. The outcome of this research demonstrates that merchants had effective role in economical and political reforms in the decade of 1300s; however، the programs of Reza Shah's government for rehabilitation and foundation of absolute government limited the political and finical power of this class in economical field.
خلاصه ماشینی:
بازاریان کارکرد مذهبی بسیار پررنگی داشتند که این مسئله در سبک معماری نیز نمود یافته بود؛ بدین معنی که قرارگرفتن بازار در کنار مسجد جامع، به نوعی باعث ائتلاف و همبستگی بین بازاریان و روحانیان و به عبارت بهتر، اقتصاد و مذهب با دیگر اقشار شده بود؛ لذا در تحولات کشور، همواره این دو طبقه، به یاری هم در رویدادهایی مانند جنبش تنباکو و انقلاب مشروطیت نقشآفرینی میکردند.
بازار نیز محلی برای تجمع و فعالیت بازاریان و پیشهوران بوده و به عنوان یک اصطلاح پربار، یک مکان، یک اقتصاد، یک روش زندگی، یک طبقه و نمادی از حیات اسلامی بود (کشاورزیان، 1383: 141)؛ بنابراین، بازار و اصناف در ایران دوره اسلامی، نهادی پربار و تأثیرگذار بودند.
همینطور در جامعۀ مذهبی ایران، بین علما و بازاریان اتحادی محکم و دوسویه وجود داشت و آن دو به پشتوانۀ هم، در برابر حکومت میایستادند؛ البته در مقایسه با دورۀ سلطنت رضاشاه، قدرت این ائتلاف افزونتر و قدرت اصناف مختلف و بازاریان قبل از سلطنت پهلویاول بیشتر بود؛ چراکه هنوز برنامههای نوسازی اجرا نشده بود و رضاخان تا رسیدن به سلطنت، باید صبر میکرد و به طور کامل، آنان را نباید کنار میگذاشت.
بافت شهری و همبستگی بین بازار و روحانیان در عصر رضاشاه با مطالعه ساختار شهرهای ایران دوره اسلامی، میتوان دریافت که بازارهای اصلی و قدیمی شهر غالبا در کنار مسجد جامع واقع شده و معماری این بناها، مکمل همدیگر بودهاند.