چکیده:
درباره قاعده تبعیت احکام از مصالح و مفاسد، این سؤال مطرح است که: »آیا ملاکات احکام، تنها در متعلق حکم است، یا ممکن است در غیر از متعلق نیز وجود داشته باشد؟« برخى بر آنند که احکام شرعى منحصراً تابع ملاکات موجود در متعلق هستند; اما به نظر متأخران، احکام علاوه بر تبعیت از ملاکات موجود در متعلق، ممکن است تابع ملاکات در غیرمتعلق نیز باشند. با بررسى ادله، مشخص مىشود که نظریه دوم، تکامل نظریه اول بوده است و با توجه به مطرح نبودن برخى اقسام حکم شرعى نزد قدما، ایشان احکام را تابع ملاکات موجود در متعلق مىدانستهاند; اما با طرح اقسام مختلف حکم نزد متأخران، این سؤال مطرح شد که در چنین احکامى، ملاک در چیست؟ ایشان نظریه قدما را تکمیل کرده، به این نتیجه رسیدند که ممکن است ملاکات احکام در غیر از متعلق باشد و خداوند براى مصالح و مفاسدى در غیرمتعلق، برخى احکام را جعل کرده باشد.
خلاصه ماشینی:
"5. اوامر امتحانیاز دیگر موارد وجود »اوامر امتحانی« است; این اوامر ثابت میکند که شاید مصلحت و مفسده در متعلق حکم نباشد، بلکه در جعل چنین احکامی، مصلحت وجود دارد )خویی، 1410، ج2، ص71; کاظمیخراسانی، 1409، ج3، ص59; هاشمیشاهرودی، ج3، ص430; واعظ الحسینی، 1386، ج2، ص438); چراکه اگر حکمتی مانند امتحان عبد، اقتضای امری از ناحیه مولی داشته باشد - هرچند در متعلق، هیچ مصحلتی نباشد - عقل و عقلا چنین حکمی را حسن میدانند )جرقویئیی، 1423، ص24) بلکه با توجه به ادله نقلی باید گفت که در برخی آیات و روایات، به این مسأله اشاره شده است که احکام بسیاری برای امتحان بندگان جعل شدهاند )جرقویئیی، 1423، ص25); از جمله میتوان به مواردی )علیدوست، 1381، ص111 110; علیدوست، 1384، ص 329) اشاره کرد:1 قرآن فلسفه قبله قرار گرفتن بیتالمقدس پیش از کعبه را امتحان بندگان در پیروی از رسول الله میداند; و هرگونه حکمت دیگر، از جمله وجود مصلحت در نفس توجه و استقبال به سوی بیتالمقدس را نفی میکند، به دلیل مفهوم حصر که از الا فهمیده میشود: »و ماجعلنا القبلة التی کنت علیها إلا لنعلم من یتبع الرسول ممن ینقلب علی عقبیه« )بقره9;(1432 در آیه 94 سوره مائده نیز »امتحان عباد« سبب تحریم صید در حال احرام دانسته شده است; نه وجود ضرر در حیوان شکارشده: »یا أیها الذین ءامنوا لیبلونکم الله بشیء من الصید تناله أیدیکم و رماحکم لیعلم الله من یخافه بالغیب«;10 3 در روایتی از امام صادق )ع( چنین آمده است: »إنه لیس شیء فیه قبض أو بسط مما أمر الله به أو نهی عنه إلا و فیه لله - عز و جل ابتلاء و قضاء«11 )کلینی، 1429، ج1، ص372);4 در روایت دیگری از امام سجاد )ع( چنین میخوانیم: »ثم أمرنا لیختبر طاعتنا، و نهانا لیبتلی شکرنا«12 )علی بن الحسین )ع(، 1376، ص32)."