چکیده:
وجه بهطوركلي مقوله اي معنايي است كه ديدگاه گوينده را درباره گزاره اي نشان مي دهد. عناصر وجهي مختلفي در زبان براي انتقال وجه وجود دارد؛ بهعبارتديگر، زبان ها ابزارهاي مختلفي براي بيان مفاهيم وجهي در اختيار دارند؛ يكي از اين ابزارها، وجه فعلي است. وجه فعلي آن جنبه از وجه است كه در ساخت واژه فعل و از طريق صرف آن نمودار مي شود و مقولهاي دستوري است. با بررسي تاريخ دستورنويسي فارسي، مشخص مي شود كه دستورنويسان درنهايت بر سر وجود سه وجه فعلي در فارسي به اجماع رسيده اند؛ اين سه وجه فعلي عبارت اند از: اخباري، التزامي و امري. اين نوشتار بر آن است تا نشان دهد تمايز وجه التزامي و امري كه تنها بروزِ ساخت واژي آن در شناسه است، تمايزي وجهي نيست و نمي توان اين دو گروه از افعال را از نظر وجه فعلي متمايز دانست؛ بهعبارتديگر، فارسي تنها دو وجه فعلي دارد: اخباري و غيراخباري. همچنين اين نوشتار تلاش مي كند تا تبييني براي صفربودن شناسه دوم شخص مفرد امر ارائه دهد.
خلاصه ماشینی:
این نوشتار بر آن است تا نشان دهد تمایز وجه التزامی و امری که تنها بروز ساخت واژی آن در شناسه است ، تمایزی وجهی نیست و نمیتوان این دو گروه از افعال را از نظر وجه فعلی متمایز دانست ؛ به عبارت دیگر، فارسی تنها دو وجه فعلی دارد: اخباری و غیراخباری.
از آنجایی که بیشتر دستورنویسان به تقسیم بندی سه گانه معتقدند، در بخشی جداگانه تحلیل میشود که آیا این شقوق سه گانه ، تمایزی وجهی با هم دارند یا خیر؟ درنهایت تمایز وجه امری از وجه التزامی که تنها در شناسه است ، بررسی و تبیینی برای صفربودن شناسۀ دوم شخص امر ذکر میشود.
در اکثریت قریب به اتفاق کتاب های دستور سنتی و جدید فارسی، وجه در مقام مقوله ای کلی و معنایی بررسی نشده است ؛ بلکه صرفا دربارة بازنمود آن در ساختمان فعل ، یعنی «وجه فعلی» مطالعاتی انجام شده است .
٦/ ادب فارسی، سال ٦، شمارة ١، بهار و تابستان ١٣٩٥، شمارة پیاپی ١٧ خیام پور در کتاب دستور زبان فارسی٧ برای نخستین بار وجه فعلی در فارسی را منحصر به سه گونۀ اخباری، التزامی و امری میداند و وجود وجه شرطی و مصدری و وصفی را چنین رد میکند: «وجه شرطی داخل در وجه احتمالی است و صیغۀ مخصوصی ندارد.