چکیده:
دین در جامعه ایرانی با توجه به شرایط تاریخی، اجتماعی و سیاسی آن، از جایگاه بالایی برخوردار است. پژوهش در حوزه ارزشها و رفتار دینی مردم، در جهت درک تحولات و از سویی پیشبینی تغییرات آن، متضمن انجام مطالعات مستمر در طی سالهای مختلف میباشد. مطالعه حاضر به روش تحلیل ثانویه انجام پذیرفته و سعی دارد یافتههای حاصل از پیمایشهای ملی مختلف طی سالهای 1353 تا 1390 را مورد تحلیل قرار دهد. بنابراین با عنایت به دادههای پژوهشهای قبلی موجود، دو بعد رفتار و باور دینی در چهار سطح فردی، جمعی، سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. در این مطالعه برای تحلیل رفتار و باور مردم ایران از دو رویکرد سکولار شدن جامعه با تکیهبر نظرات «پیتر برگر» و نیز تعبیر کارکردی و عملکردی دین از نظریه «لوهمان» استفاده شده است. در مجموع یافتههای حاصل نشان میدهد که چندان تفاوتی مبنی بر افزایش یا کاهش چشمگیر در رفتارها و احساسات دینی ـ فردی مردم ایران مشاهده نمیگردد. به عبارتی، جامعه دچار نوعی «تثبیت کارکردی» شده و از این حیث افراد جامعه همانقدر مذهبیاند که در گذشته بودهاند. بنابراین تلقی سکولارشدن جامعه، قضاوتی ناصحیح است. البته تفاوت در میزان دینداری جوانان با بزرگسالان و مسنترها را میتوان ناشی از اقتضائات سنی آنها دانست. در سطح باورها و رفتارهای جمعی، عیلرغم عدم وجود دادههایی مبنی بر مقایسه آن با دهههای گذشته، ولی در مقایسه با آنچه در اوایل انقلاب و دوران بعد از آن ملاحظه میگردد، نوعی «تغییر کارکردی در حوزه رفتارها و باورهای دینی ـ جمعی» را میتوان استنباط نمود. در واقع کاهش در رفتارهای دینی جمعی آنهم از نوع رسمی بیشتر بازتاب تغییرات دوران و کارکردهای خاص خود، بهویژه در زمان انقلاب و دوران جنگ است که نوعی نمونه آرمانی «دین دوران» را بر اذهان و آرمانهای مذهبی به یاد میآورد. در نهایت مقایسه رفتارها و باورهای دینی سیاسی و اجتماعی نوعی «قطبی شدن عملکرد دین» را در دو حوزه سیاسی و اجتماعی نشان میدهد. به عبارتی نوعی «سیاستزدایی از دین» یا «سیاسی شدن دین» و نیز «اخلاق زدایی دینی» یا «اخلاقی کردن دینی» را شاهدیم. ازاینرو، تعبیر سکولارشدن در این دو حوزه برداشتی دوگانه است.
خلاصه ماشینی:
"جدول ٨- یافته های بدست آمده درباره زیارت اماکن مذهبی کاظمی و فرجی/١٣٩٠ اصلا خیلی کم بعضی وقت ها بیشتر وقت ها همیشه و مرتب جمع (زیارت اماکن دینی و اهل قبور) 4/4 14/9 36/3 32/4 11/9 100 طالان /١٣٨٨ هیچ کم تا حدودی زیاد خیلی زیاد جمع ب 3/7 17/1 38/4 30/6 9/3 100 پیمایش ارزش ها و کم متوسط زیاد نمیدانم جمع نگرش ایرانیان /١٣٨١ (زیارت اماکن متبرکه ) 23/3 42 34/7 30 100 محن/١٣٧٤ هرگز بندرت گاهی زیاد بیپاسخ جمع سی 4/6 22/6 46/6 23/6 1 100 ب : وضعیت باورهای دینی ـ جمعی عمده ترین شاخصی که میتوان به عنوان باور دینی ـ جمعی از آن بهره گرفت ، پرسشی است که از پاسخگویان سؤال شد: «فکر می کنید که مردم جامعه ما در پنج سال آینده مذهبیتر خواهند شد، یا غیرمذهبی و یا فرقی نخواهند کرد؟» نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در سال ٩٠ حدود ٣٩/٨ درصد به بیشتر شدن و در مقابل ٣٦/٥ درصد بیان کرده اند که وضعیت دینداری جامعه کمتر خواهد شد.
جدول ٩- یافته های بدست آمده درباره آینده دین و دینداری مردم کاظمی و فرجی/١٣٩٠ کمتر خواهد شد فرقی نمیکند بیشتر خواهد شد نمیدانم جمع 36/5 12/9 39/8 10/8 100 پیمایش ارزش ها و نگرش غیرمذهبیتر فرقی نخواهد کرد مذهبیتر جمع ایرانیان /١٣٨١ 73/3 13/5 12/8 - 100 پیمایش ارزش ها و نگرش غیرمذهبیتر فرقی نخواهد کرد مذهبیتر - جمع ایرانیان /١٣٧٩ 54/3 29/6 16/1 - 100 اسدی/١٣٥٣ بیپاسخ کمتر مذهبی شدن فرقی نمیکند مذهبیتر نمیدانم جمع 3 9 4 26 58 100 مقایسه این دو نوع یافته با داده های سه دهه گذشته برحسب سن افراد نشان میدهد که با بالا رفتن سن از درصد کسانی که بیان نموده اند جامعه غیرمذهبی میشود، کاسته میشود."