چکیده:
اختلاف قرائات قرآني در برخي از آيات الاحكام، باعث اختلاف در برداشت و فهم مفسران و فقها شده است. در اين مقاله با توجه به اهميت بحث ربا در جامعه و مذمت و نهي از آن در اقتصاد اسلامي، به بررسي اختلاف قرائات آيه ۳۹ سوره روم و اثر آن بر آراي مفسران و فقيهان شيعه مي پردازيم و ضمن تبيين و تحليل لغوي، قرائي، روائي و تفسيري ربا با بيان اختلاف قرائت دو واژه «ءَاتَيْتُم (اَتيتم)» و «لِيَرْبُوَا (لِتُربُوا)» و بررسي وجوه قرائات و احتجاجات هر قرائت، با نگاهي تحليلي نشان داده مي شود كه تنوع برداشت هاي حُكمي از اين آيه از قبيل رباي حلال يا حرام و نيز تنوع برداشت هاي مصداقي همچون تفسير متعلَق ربا در آيه به عطيه يا هديه يا هبه يا قرض فايده دار يا رباي نسيئه در نظر مفسران و فقيهان شيعه، ناظر به اختلاف قرائات آيه است. توجه به قرائات توسط بسياري از اين فقيهان و مفسران است كه ظرفيت اين تفاسير و فتاوي مختلف را ايجاد كرده است.
خلاصه ماشینی:
"ضابطه کلی در برداشت قرائت های مختار بنا بر نمونه هایی که ذکر شد، می توان در یک قاعده و قانون کلی نحوه اختیار هر قرائت از قرائات این آیه توسط سایر مفسران و فقیهان شیعه یاد شده در این تحقیق را بدین شکل تبیین نمود: الف - کسانی که ربای آیه را به ربای حلال در قالب دادن قرض یا دادن عطیه تؤأم با نیت تفاضل و بدون اشتراط ، تفسیر کرده اند، قرائت مد(آتیتم ) را که به معنای اعطاء است و بر إسناد فعل به ربادهندگان دلالت دارد و قرائت مغایب (لیربوا) را که صرفا به ربا اسناد می یابد و نسبت به شرط یا عدم شرط تفاضل از سوی عوامل ربا، اطلاق دارد، اختیار نموده اند و به عبارت دیگر در هر دو کلمه دارای اختلاف قرائت در این آیه ، یک قرائت واحد یعنی قرائت قراء سبع بجز نافع و ابن کثیر را برگزیده اند.
٢- تنوع برداشت های حکمی و مصداقی مفسران و فقیهان از این آیه ، از تاثیر انکارناپذیر اختلاف قرائت در برداشت های تفسیری و به تبع آن برداشت های فقهی در حوزه آیات الاحکام ، و از اعتبار قرائات سبع و عشر مشهور در نظر مفسران و فقیهان شیعه ، حکایت دارد: ٢-١- از جهت مصداقی ، قرائت قصر (أتیتم ) که به معنای إتیان و انجام ربا است و مطلق دادن و گرفتن ربا از آن استنباط می شود و ماهیتی دو طرفه را در معنای خود نهفته دارد، بر مصادیق دو سویه همچون قرض ربوی که تقاضای وام گیرنده و اجابت وام دهنده را در دو سوی خود دارد یا هبه ربوی که به ایجاب واهب و قبول موهوب له نیاز دارد، انطباق می یابد."