چکیده:
حافظ به دليل انتقاد از اوضاع نابسامان زمانه، از شاعران مخالف خواني محسوب مي شود كه با بهره گيري از امكانات زباني، به دفاع از هنجارهاي اخلاقي و اجتماعي پرداخته است. هدف اين مقاله، بررسي و تحليل نقش دستوري «منادا» در مخالفخوانيهاي اجتماعي حافظ است كه با استفاده از شيوه توصيفي ـ تحليلي انجام گرفته است. نتيجه اين تحقيق نشان مي دهد كه حافظ مهمترين شگرد خود را در استفاده از منادا با ايجاد دو گروه: مناداهاي محبوب و مناداهاي منفور به كار بسته است؛ او ابتدا با استفاده از منادا موجب جلب توجه مخاطب ميشود و سپس به كمك جملههاي داراي نقش ترغيبي (امري، خبري، پرسشي، التزامي، شرطي و بازدارنده) كه پس از منادا قرار ميگيرند، به انتقال پيام و انگيزش مخاطب ميپردازد؛ با توجه به اينكه جملات پس از منادا معمولاً حامل پيام مهمي از سوي گوينده هستند، حافظ نقش ترغيبي زبان را در اين گونه از جملات كه بيشتر داراي درون مايه هاي سياسي- اجتماعي هستند، در خدمت مبارزه بيامان با ريا و رياكاران قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"او با استفاده از منادا موجب جلـب توجـه مخاطـب می شود و سپس به کمک جمله های دارای نقش ترغیبـی مثـل جمـلات امـری ، شـرطی و پرسشی که پس از منادا قرار می گیرند، به انتقال پیام و انگیزش مخاطب می پردازد؛ او حتـی از جملات خبری هم برای ترغیب مخاطب استفاده مـی کنـد؛ چـون جمـلات خبـری نیـز می توانند از نقش ترغیبی برخوردار باشند (صفوی ، ١٣٩٠:٣٥) اتفاقا قاطعیـت در کـلام ، بـه کمک این وجه ، بهتر بیان می شود؛ مثلا در بیت زیر، حافظ با قاطعیت ، باده پـرسـتـی را کار صواب خوانده و با استفاده از شیوة ملامتی خود را به عنوان نمایندة کسانی که گرفتار ایـن گونه اعمال هستند مورد خطاب قرار داده است و با توصیه به شراب خواری به عنـوان کـار صواب ، بی ارزشی به ظاهر عبادت مخالفان را به رخ آنان کشیده است ؛ چون معتقد است که عبادت های مخالفان از روی ریا، به دور از صواب و فاقد پاداش اخروی است : کار صواب باده پـرسـتی است حافـظا برخیزوعزم جـزم بـه کـار صـواب کن (همان : ٢٧٣) در این بیت نیز حافظ خرقه ای را که بوی سالوس و ریا مـی دهـد لایـق دورانـداختن و سوزاندن می داند و از خرقه ای که دست های دراز از آستین های کوتاه آن بیرون آمـده و بـر بیت المال دست اندازی می کند، به خدا پناه می برد: حافظ این خرقه بیندازمگرجان ببری کاتش از خرقة سالوس و کرامت برخاست (همان : ١٧) ای دل بـیـاکـه مـابـه پناه خدارویم زانچـه آسـتین کـوته و دست دراز کرد (همان : ١٧) جملات امری نیز به دلیل برخورداری از ظرفیت گفتگوی رویاروی ، موقعیـت ویـژه ای در مخالف خوانی های حافظ دارند."