چکیده:
حضور پزشکان اروپایی در ایران عصر قاجار، علاوه بر جنبههای بهداشتی و درمانی، جلوههای سیاسی و مذهبی نیز به خود گرفت. در این دوران شیوع روزافزون انواع بیماریهای واگیردار از یکسو، و ناکارآمدی نسبی طب سنتی در درمان بیماریها از سوی دیگر، عرصۀ حیات را برای اقشار مختلف جامعۀ ایرانی تنگ کرده بود. این پژوهش با شیوۀ توصیفی ـتحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانهای بر آن است به بررسی عوامل بسترساز حضور این پزشکان در جامعۀ ایرانِ عصر قاجار، ارزیابی موانع فعالیت، و نیز گونهشناسی جایگاه و حوزۀ فعالیت آنان بپردازد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که علم نوین پزشکی بهعنوان بخشی از رویة دانشی تمدن غرب، نقش بسیار مهمی در راهیابی کشورهای اروپایی به جوامع شرقی ایفا کرد. درواقع یکی از کلیدهای فهم چرایی و چگونگی روند مناسبات گستردۀ سیاسیـاقتصادی ایران و کشورهای اروپایی در دورۀ قاجار را میتوان در نحوۀ برخورد نظام سیاسی و اجتماعی ایران با رویکردهای نوین درمانی و طب جدید غربی جستجو کرد. چنین تأثیرگذاریای را میتوان در سه حیطۀ یا بُعد سیاسی-اقتصادی، اجتماعی-مذهبی، و علمی دستهبندی و بررسی کرد.
The presence of European physicians in Iran during the Qajar period had political and religious dimensions، in addition to its health aspects. Different segments of Iranian society had a very hard life due to the increasing epidemics and relative ineffectiveness of traditional medicine in the treatment of diseases. Being accomplished through an analytic-descriptive method، the present research is to explore the factors conducive to the presence of these physicians in Iranian community، to assess their activity obstacles، its typology and scope using documentaries and library sources. The research findings indicate that the modern medical science، as a part of West scientific procedure، played an important role in the process of European countries entrance in Eastern communities. In fact، one of the keys to understand how and why the process of Iran's political - economic extensive relations and European countries during Qajar period can be analyzed considering three political-economic social - religious and scientific general dimensions.
خلاصه ماشینی:
٢- عوامل بسترساز حضور پزشکان اروپایی در ایران عهد قاجار بخشی از جامعۀ سنتی قاجارها تلفیقی از عقاید خرافی و دیدگاه های رایج آن عصر بود.
در این میان آنچه بستر مناسبی برای اقدامات 1 بهداشتی و پیشگیرانۀ آینده فراهم میآورد، تلاش های امیرکبیر در مایه کوبی آبله و ایجاد قرنطینه بود (پولاک، صص ٤٠٣-٤٠٢؛ آدمیت ، صص ٣٢٦-٣٢٤)؛ اما کوتاهی مدت صدارت امیرکبیر مانع از تداوم روند بسترسازی اصول رعایت بهداشت عمومی در جامعه شد.
درمان ناخوشی فتحعلیشاه و همسر محبوبش تاج الدوله توسط دکتر مک نیل انگلیسی، ناکارآمدی روش های درمانی طبیبان ایرانی دربار ناصرالدین شاه در درمان شاه و موفقیت دکتر فوریه )Dr. JoannesFauvrier( در این امر نمونه هایی از آغاز رویارویی طب جدید و قدیم در جامعۀ ایران بود (روستایی، صص ٤١ و ٨٣-٨٧).
٢-٧- منافع حضور پزشکان خارجی در ایران برای دولت هایشان رقابت گسترده ای میان سه کشور روسیه ، انگلستان و فرانسه در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در ایران عصر قاجار در جریان بود.
تلاش های ایشان در کنترل اوضاع بهداشتی و مبارزه با بیماریهای واگیر مانند وبا و طاعون باعث تداوم رشد اقتصادی و تجاری کمپانیهای انگلیسی در خلیج فارس میشد (دو سفرنامه از جنوب ، صص ٧٠و١٠١) تعدادی از پزشکان کنسولگری با توجه به تواناییهای علمی خود در زمینۀ پزشکی توانستند به دربار قاجار راه یابند (اعتمادالسلطنه ، صص ٩٢٣-٩٢٠؛ کرزن ، ص ٧٢).