چکیده:
مالکیت معنوی یا حقوق فکری یکی از مسائل نوین و مهم حقوق خصوصی است که امروزه از جایگاه ویژه ای برخوردار است به گونه ای که در دوره تحصیلات تکمیلی رشته حقوق یکی از شاخه های مهم تلقی می گردد و از لحاظ تبادل اقتصادی برای کشورها در آمد زیادی حاصل و سرمایه زا و پردرآمد است . مالکیت معنوی یا فکری، به طور کلی همان حقوق ناشی از تراوش و یافته ٔ فکری بشر است . در مورد مشروعیت حقوق فکری بین علماء اختلاف نظر وجود دارد؛ گروهی مشروعیت آن را به خاطر دلایلی نپذیرفته اند و در مقابل گروهی موافق مشروعیت حقوق فکری هستند؛ اما با مداقه در مبانی فقهی از جمله قاعده لاضرر و قاعده حفظ نظام می توان به مشروعیت حقوق فکری پی برد. با این وجود از لحاظ حقوقی با نگاه در اسناد بین المللی و حقوق داخلی در جهت حفظ و حمایت آن ، قوانین و رویه های متعددی در زمینه های مختلف قابل ملاحظه است که این نشان دهنده جایگاه این پدیده در حقوق موضوعه و داخلی است . نظر به اهم بودن این موضوع در جهان و حقوق ایران ، سعی شده در این نوشتار به مفهوم و تعریف حقوق فکری و جایگاه آن در فقه و حقوق داخلی نگریسته شود.
خلاصه ماشینی:
در حالي که امروز اين موضوع در مرکز اهميت قرار دارد و از آن به عنوان مهم ترين موضوع در حقوق ياد مي کنند (جعفر زاده ، ١٣٨٥: ٦٤) و بر همين اساس در حال حاضر يکي از مباحث مهم و اساسي است به طوري که يکي از شاخه هاي مهمئ علمي در دانشگاه ها به شمار مي رود و حتي در برخي از کشورها همچون چين در مقطع دکتري به عنوان رشته تخصصي به شمار مي رود (سلطاني و رحيمي،١٣٨٦: ١٣٤) و به صورت يکي از منابع اقتصادي و درآمدزا کشورها و قدرت اصلي براي توليد ثروت به حساب مي آيد (زارعي دولت آبادي،١٣٨٦: ٨٦) امروزه مالکيت معنوي به عنوان يکي از حقوق اساسي و از شاخه هاي مهم رشد اقتصادي کشورها شناخته شده و در جهت حمايت و حفظ کردن اين موضوع ، قوانين و مقررات و اسناد بين المللي متعددي در اين زمينه نگاشته شده است و اين حجم گسترده قوانين و مقررات بين المللي نشان از اهميت آن است .
بعضي به جاي معنوي، فکري را به کار برده اند که معناي اين واژه بديهي و واضح است يعني آنچه حاصل تفکر وانديشه و ذوق خلاق انسان باشد با اين توضيح تعاريف گوناگون از مفهوم مالکيت معنوي يا حقوق فکري ذکر شده است عبارتند از: ــ دکتر صفايي در تعريف آن مقرر مي دارد:" حقوقي که داراي ارزش اقتصادي و قابل داد و ستد بوده اما موضوع آنها شي معين مادي نيست بلکه فعاليت و اثر فکري انسان است "(صفايي، ١٣٧٩: ٣٠٩) ــ دکتر کاتوزيان مي نويسند:"حقوق معنوي، حقوقي است که به صاحب آن اختيار انتفاع انحصاري از فعاليت و فکر و ابتکار انسان را مي دهد براي مثال حقي که تاجر و صنعتگر نسبت به نام تجارتي يا شکل خاص و علامت کالاها و فراورده هاي خود دارد يا حقي که نويسنده اثر ادبي يا مخترعي نسبت به آن اثر و اختراع پيدا مي کند، حق معنوي است .