چکیده:
حماسه یکی از انواع ادبی است که اعمال پهلوانی و حوادث خارقالعاده را به زبان فاخر روایت میکند. افلاطون و ارسطو از اولین کسانی بودند که به بحث و پژوهش درباره انواع ادبی پرداختهاند. این تحقیق برآن است تا حماسههای ایران را با ویژگیهایی که برای حماسههای جهان ذکر کردهاند، تبیین نماید. یافتهها بیانگر آن است که میان حماسههای ایران و جهان به جز چند اختلاف جزئی، تفاوتی اساسی وجود ندارد. این پژوهش با رویکرد تاریخی- توصیفی تلاش نموده تا حماسه را در زبان فارسی و عربی بررسی کند، سپس آنها را با هم مقایسه نماید. در حوزه ادبیات تطبیقی باید به این نکته اشاره کنیم که پژوهشگران انواع ادبی، معتقدند اعراب به دلیل خصوصیات فرهنگی، منطقهای، قومی و زبانی، توانایی سرودن حماسهای نظیر شاهنامه و ایلیاد را نداشتهاند. آنها آثار حماسی دیگر ملل را با نام «ملحمه» میشناسند و واژه «حماسه» در ادبیات عرب، ژانر و نوع ادبی بهشمار نمیرود و در فخر و مباهات، رجز خوانی و برشمردن ویژگیهای قبیله، خلاصه میشود. اما این بدان معنا نیست که ادب عربی از این گونهی ادبی کاملاً تهی است و اعراب در ادوار مختلف تاریخی نسبت به آن بیگانه بودهاند. علاوه بر وجود اشعار حماسی و شاعران حماسهسرا در عصور مختلف ادبی، در دوره مملوکی افزون بر حماسههای تاریخی، شاهد شکوفایی حماسههای دینی هستیم که در ادبیات فارسی از نظر طول قصیده و تنوّع مضامین، اثری از آنها یافت نمیشود.
خلاصه ماشینی:
آنها آثار حماسی دیگر ملل را با نام «ملحمه» میشناسند و واژة «حماسه» در ادبیات عرب، ژانر و نوع ادبی به شمار نمیرود و در فخر و مباهات، رجزخوانی و برشمردن ویژگیهای قبیله، خلاصه میشود؛ اما این بدان معنا نیست که ادب عربی از این گونة ادبی، کاملا تهی است و اعراب در ادوار مختلف تاریخی نسبت به آن بیگانه بودهاند؛ در ادبیات عرب علاوه بر وجود اشعار حماسی و شاعران حماسهسرا در دورههای مختلف، در عصر مملوکی، شاهد پیدایش و شکوفایی حماسههای دینی هستیم که در دورههای پیشین حماسهسرایی عربی اثری از آنها یافت نمیشد.
در این پژوهش، ضمن تشریح نوع حماسه، به بررسی این نکته میپردازیم که آثار به ظاهر حماسی عرب، به چه «نوعی» تعلق دارد و کتابهایی نیز که تحت عنوان حماسه از جمله حماسة ابو تمام، حماسة بحتری و حماسة ابن شجری در ادبیات عرب وجود دارد، در چه حوزهای باید طبقهبندی شود.
او باید آگاه باشد که به عنوان مثال، «شرایط سیاسی، اجتماعی موجود در سدههای چهارم و پنجم هجری، موجب پیدایش آثار حماسی نظیر گشتاسپ نامة دقیقی (مقتول، 369) و شاهنامة فردوسی (329-421) و گشتاسب نامة اسدی توسی (متوفی 465) میشود و با از بین رفتن آن شرایط در دورههای بعد، به تدریج نوع حماسه از رونق میافتد و جای آن را انواع شعر عرفانی و تعلیمی میگیرد.