چکیده:
از جمله مسائل بسیار مهم و مورد ابتلاء در مبحث ضمان قهری دو مساله «اجتماع سبب و مباشر» و «اجتماع اسباب متعدد» در وقوع زیان است. قانون مجازات اسلامی در ماده 526 به مساله نخست و در مواد 533 و 535 به مساله دوم پرداخته است. منتها، دو اشکال مهمی که به قانونگذار وارد است این است که اولا: در تنظیم این مواد از موضع یکسانی پیروی نکرده و ثانیا: احکام مندرج در مواد مذکور فی نفسه مبتلا به اشکال و قابل نقد هستند. پژوهش حاضر ضمن تبیین و نقد مواضع چندگانه قانونگذار و احکام مقرر در مواد مذکور، با مطالعه ای تطبیقی به این نتیجه دست یافته است که عوامل متعدد زیان در رابطه با زیان دیده، دارای مسوولیت تضامنی و در رابطه میان خودشان به میزان تاثیری که در وقوع زیان داشته اند مسوول جبران زیان خواهند بود.
خلاصه ماشینی:
أقوی بودن مباشر از سبب هرگاه بین فعل مسبب و وقوع تلف ، توسط فعل یک انسان عاقل مختار(مباشر) فاصله ایجاد شود مانند این که شخصی چاهی حفر کند و دیگری شخص ثالثی را به درون آن افکند قریب به اتفاق علما معتقدند که مباشر به دلیل أقوی بودنش ضامن است (تلخیص المرام / ١٦٧؛ مجمع الفائده و البرهان /٥٠١/١٠؛ کشف اللثام /٢٧٩/١١ و ٢٨٠؛ جواهر الکلام /٣٢/١٥؛ العروه الوثقی /٦٠٣/٢) زیرا فعل او رابطه سببیت میان فعل مسبب و وقوع تلف را قطع نموده و وقوع تلف و ورود زیان به او نسبت داده می شود.
٣) نظریه سبب مقدم در وجود برخی از محققین معتقدند که هرگاه در وقوع حادثه ای دو یا چند سبب نقش داشته باشند به گونه ای که سببیت آنها در طول یکدیگر بوده و به صورت پی درپی وجود پیدا کرده باشند آن سببی که زودتر از سایر اسباب وجود پیدا کرده است ضامن جبران خسارت می باشد، زیرا پس از این که نخستین سبب به وجود آمد سبب ضمان پدید آمده است و مادام که فعل فاعل عاقل مختاری به عنوان مباشر ما بین او و تلف واسطه نشده باشد حکم آن یعنی سببیت برای ضمان مرتفع نمی گردد.