چکیده:
مغز در طب سنتی به دماغ معروف و عملکردهای متعددی دارد. در طب سنتی افعال دماغی محصول عملکرد بطون مغز هستند. روح حیوانی در بطون دماغی تبدیل به روح نفسانی می گردد و روح نفسانی منشا حس، حرکت، تفکر، توهم و حافظه است. در طب سنتی، بطن های طرفی، معادل بطون مقدم، بطن سوم، معادل بطن اوسط و بطن چهارم، معادل بطن موخر می باشد. دماغ به دو جزء مقدم و موخر تقسیم که جزء مقدم شامل بطون مقدم، حاوی (بطن های طرفی و لب های پنج گانه فرونتال، پاریتال، اکسیپیتال، تمپورال و اینسولا) بطن اوسط، حاوی (بطن سوم و سیستم لیمبیک، تالاموس، هیپوتالاموس و پونز) و جزء موخر از بطن موخر دماغ که منطبق با مخچه می باشد، تشکیل یافته است. با توجه به افعال بسیار مهم بطون دماغی در طب سنتی، به نظر می رسد تجاویف این بطون، صرفا مد نظر نبوده، بلکه بافت مغزی پیرامونی این بطون نیز نقش اساسی در عملکرد آن داشته باشند. سایر اجزای دماغی به عنوان مسالک ورودی و خروجی بطون دماغی بوده، به گونه ای که وجود هر اختلال یا سده ای در بطن، مجاری یا جوهر دماغ می تواند منجر به بروز بیماری هایی همچون سردرد، صرع، سکته و... گردد.
خلاصه ماشینی:
دماغ به دو جزء مقدم و مؤخر تقسیم که جزء مقدم شامل بطون مقدم ، حاوی (بطن های طرفی و لب های پنج گانه فرونتال ، پاریتال ، اکسیپیتال ، تمپورال و اینسولا) بطن اوسط ، حاوی (بطن سوم و سیستم لیمبیک ، تالاموس ، هیپوتالاموس و پونز) و جزء مؤخر از بطن مؤخر دماغ که منطبق با مخچه میباشد، تشکیل یافته است .
یکی از نکات تأمل برانگیز در تشریح دماغ ، بحث بطون یا تجاویف دماغی است که قرابت آناتومیکال ویژه ای با بطن های مغزی مصطلح در طب نوین دارد، اگرچه به لحاظ فیزیولوژیک جایگاه بطون دماغی در طب سنتی فراتر و اعلاتر از طب نوین در نظر گرفته شده است ، لیکن به دلیل پاره ای ابهامات ، ضروری به نظر میرسید تا مروری بر قسمت اعظم متون طب سنتی نموده و دقایق و ظرایف مرتبط با بطون دماغ را مورد مداقه قرار دهیم ، چراکه در فهم پاتوفیزیولوژی بیماریها و نهایتا درمان آن ها میتواند نقش بارزی ایفا کند.
در شرح تشریح قانون ، مراد از بطون ، تجاویف و فضاهای داخل قحف ٤، ام جافیه (سخت شامه ) و یا آنچه داخل جوهر دماغ قرار گرفته است را میداند، اما در تقسیم بندی بطون و جایی که صحبت از بطون مقدم و اوسط و مؤخر میآید به همان بطون داخل جوهر مغز اشارت مینماید (٥).
نیز در کتاب تشریح بدن انسان ، بطن مؤخر دماغ را از لحاظ وسعت کوچک تر از دو بطن مقدم و بزرگ تر از بطن اوسط دانسته و معتقد است که بطون دماغ همچون مخازن روح هستند که روح موجود در آن ها پس از نضج به بخش های مختلف دماغ نفوذ میکند (٦).