چکیده:
در تعدادی از مقالات علمی پژوهشی فارسی در سالهای اخیر، به انعکاس محتویات ناخودآگاه شخصیت در تکگویی درونی و روایت جریان سیال ذهن، اشاره شده است. اما دانش روانشناسی به ما آموخته است که محتویات ضمیر ناخودآگاه ماهیتی غیرزبانی، مبهم و پنهان دارند و به دلیل مقاومت بخش آگاه روان انسان، راهی برای آگاهانه شدن ندارند و تنها شاید کسانی چون روانکاو یا رواندرمانگر بتوانند از طریق واسطههایی چون رویا، هیپنوتیزم و حالاتی چون خلسه یا تظاهرات روانپریشانه آنها را استنباط کنند. از آنجا که ادعای فوق عمدتا به مقالات و کتابهای فارسی محدود میشود، مقاله حاضر با بررسی انتقادی این مقالات و منابع آنها، به این نتیجه میرسد که این اشتباه گاهی ناشی از فقدان تسلط کافی بر مباحث نظری و گاهی نتیجه استناد به منابع کماعتبار و دست دوم است. بر اساس منابع معتبر و اصیلی که مبانی نظری داستاننویسی جریان سیال ذهن را ارائه کردهاند، ادعای محاکات ضمیر ناخودآگاه در این شیوه داستاننویسی بر خلاف داستانهای روانشناختی و آثار سوررئالیستی، ادعایی نادرست و غیرعلمی است.
In a number of Persian scientific papers in recent years، the character unconscious represent in the internal monologue and stream of consciousness narrative is mentioned، but knowledge of psychology have taught us that the contents of the unconscious have nonverbal، obscure and surreptitious essence and because of resistance from the human conscious psyche، they do not have a way to become conscious and Only perhaps someone like a psychiatrist or therapist can elicitate them through intermediaries like dreams، hypnosis and conditions such as trance or psychosis symptoms. Since the claim is limited mainly to Persian articles and books، the present article critically reviews the papers and their resources، and reaches to the conclusion that this error is sometimes caused by a lack of proficiency on theoretical issues and sometimes it is the result of citation to untrusted and second-hand sources. According to reliable sources who have provided the theoretical foundations of stream of consciousness fiction، the claim of imitating unconscious in this kind of fiction، unlike psychological and surrealistic stories، is incorrect and unscientific.
خلاصه ماشینی:
نویسنده مطلب مذکور را بهعنوان نقلقول مستقیم داخل گیومه آورده و به کتاب داستاننویسی جریان سیال ذهن ارجاع داده است؛ اما در صفحۀ هفت یا هیچ صفحۀ دیگری از این کتاب چنین مطلبی دیده نمیشود و برعکس، در کتاب مذکور بارها بر این نکته تأکید شده که ربط دادن جریان سیال ذهن و تکگویی درونی به ضمیر ناخودآگاه نادرست است (نک: بیات، 1387: 157- 158).
اما پژوهشگرانی که تعریف ادوارد دوژاردن از تکگویی درونی را مبنای دریافت خود از چیستی داستان جریان سیال ذهن قرار دادهاند، از این مسئله غفلت کردهاند که لئون ایدل بلافاصله پس از نقل این تعریف، در چندین صفحه از کتابش به نقد آن پرداخته و با استدلالهای قانعکننده نشان داده که دخالت دادن مفهوم ناخودآگاه در تعریف تکگویی درونی، اشتباهی گمراهکننده است که موجب سردرگمی خواننده میشود (همان، 73).
ناهید سرمد در ترجمۀ کتاب قصۀ روانشناختی نو نوشتۀ لئون ایدل، زمانیکه نخستین بار اصطلاح جریان سیال ذهن را بهکار میبرد، در پانوشت مینویسد: اگرچه معنای این اصطلاح (stream of consciousness) جریان سیال آگاهی است، ولی با درنظر گرفتن جلوههای کوتاه و نفوذ ضمیر ناآگاه در روند آگاهی، عبارت کلیتر جریان سیال ذهن برابر آن آورده شده است.
چنانکه دیدیم، در هیچ منبع معتبری دربارة دخالت ناخودآگاه در داستان جریان سیال ذهن بحث نشده است؛ اما از آنجا که این خطا در منابع فارسی از بیتوجهی به ماهیت ناخودآگاه سرچشمه گرفته، لازم است بررسی کنیم از نظر دانش روانشناسی، ضمیر ناخودآگاه دقیقا بر کدام بخش روان اطلاق میشود و چه ویژگیهایی دارد و آیا میتوان آن را در قالب زبان منعکس کرد.