چکیده:
سابقه طرح مقوله آمایش سرزمین در ایران، به سال های پیش از انقلاب بر می گردد و بررسی و تجربه مطالعات نخستین آن، در دهه شصت مورد توجه قرار گرفته است و کشور ایران در حال حاضر، بیش از شش دهه، سابقه برنامه ریزی را در کارنامه خود دارد. فکر آمایش سرزمین در ایران، در اواخر سال 1345، در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، طی گزارشی با عنوان مسئله افزایش جمعیت تهران و نگاهی پیرامون سیاست عمران کشوری مطرح شد که در آن هدف آمایش سرزمین، جلوگیری از افزایش جمعیت تهران و تسریع توسعه اقتصادی سراسر کشور با ایجاد فعالیت های جدید در مناطق مختلف عنوان شده بود. در این مقاله سعی ما بر این است تا سیر تحول برنامه های آمایش سرزمین را از ابتدای شکل گیری برنامه های آمایش یعنی از برنامه پنجم عمرانی قبل از انقلاب تا برنامه چهارم توسعه بعد از انقلاب مورد توجه قرار دهیم و ببینیم آیا این برنامه ها به مرحله عمل رسیده اند یا خیر. روش ما در این مقاله، مطالعات کتابخانه ای مبتنی بر اسناد موجود در سازمان مدیریت و برنامه ریزی بوده است.
خلاصه ماشینی:
مادۀ ٧٢ دولت مکلف است ، به منظور توزیع مناسب جمعیت و فعالیت ها در پهنۀ سرزمین ، با اهداف و استفادۀ کارامد از قابلیت ها و مزیت های کشور و با استفاده از مطالعات انجامشده، سند ملی آمایش سرزمین مشتمل بر سطوح ذیل را از ابتدای برنامۀ چهارم به مرحلۀ اجراء در آورد: الف ) سطح کلان چشم انداز بلندمدت توسعۀ فضایی کشور، در چارچوب سیاست های کلی نظام، تحلیل شرایط منطقه ای و بین المللی و امکانات، محدودیت ها و مزیت های سرزمین ؛ راهبردهای کلی توزیع در سرزمین ، الگوی اسکان و نظام شهری و روستایی کشور؛ راهبردهای خاص مناطق و عرصه هایی که به لحاظ «امنیتی و دفاعی »، «حفاظت از منابع طبیعی ، محیط زیست و میراث فرهنگی » دارای موقعیت ویژه هستند؛ پایگاه اطلاعات مکانی و جغرافیایی و اسناد تصویری مرتبط ؛ ب) سطح بخشی راهبردهای هماهنگ و سازگار بلندمدت توسعه و توزیع فضایی بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطبق با ویژگی های سرزمین ، سیاست ها و توصیه های منطقه ای و سرزمینی بخش ها، اقدامها و عملیات اولویت دار در توسعۀ بخش ؛ ج) سطح استانی نظریۀ پایۀ توسعۀ استانها، حاوی بخش های محوری و اولویت دار در توسعۀ استان و تعیین نقش هر استان در تقسیم کار ملی ، سازمان فضایی توسعۀ استان (محورها و مراکز عمده در توسعۀ استان)، اقدامها و عملیات اولویت دار در توسعۀ استان.