چکیده:
امــل دنقــل ، شــاعر طنــزپــرداز و متمــرد برجــستة مــصری دهــة ٦٠مــیلادی اســت . شــعر و شهرت او از دیوان «البکـاء بـین یـدی زرقـاء الیمـامـة » آغـاز شـد. بـا وجـود عمـرکوتـاه شـعریش بـه کمــک زبــان طنـز، بــه عنــوان پتانــسیل نهفتـة زبــانی ، وقــایع امـت مــصری- عربــی را شــرح و ســپس نقــد مــی کنــد. طنــزهــای او لطیفــه هــای مــضحکی نبودنــد کــه دل خواننــده را شــاد کنــد؛ بلکه بیان تلخی هـایی اسـت کـه احـساس متنـاقض خواننـده آنهـا را در مـی یابـد. فـضای شـعر طنـز وی بــا دوتکنیــک؛ اســلوب بینــامتنی و هنــر ناســازواری ایجــاد مــی شــود کــه در بینــامتنی ، بــا فراخــوانی متــون دینــی ، ادبــی و حکایــت هــای تــاریخی ، دنبــال نــشان دادن تفــاوت گذشــتة طلایـی عربـی و زمـان حـال شکـست آنهاسـت و در نهایـت ایـن هنـر زبـانی ناسـاز دنقلـی اسـت که درجة تفاوت حـال را بـا عهـد آرمـانی معـین مـی سـازد. وی در بیـان طنـز سیاسـی ، کـه اغلـب بـا تنـاقض نمـایی در سـطح اندیـشه ، لفـظ و جملـه صـورت مـی گیـرد، از عناصـر شخـصیت هـای تـاریخی ، مکـانی و زمـانی بهـرهمـی بـرد؛ بـه گونـه ای کـه بـا کمـک انـواع روابـط بینـامتنی کـه اغلــب از نــوع نفــی کلــی (حــوار) مــی باشــد، بــه کــاربرد متفــاوت و وارونــة شــکل میراثــی مــتن غائــب در مــتن حاضــر مــی پــردازد. دنقــل بــا گــزینش گنجینــه هــا بــه عنــوان نــشانه و رمــز، ابتـدا ذهـن امـت عربـی را متوجـه گذشـتة افتخـارآمیز مـی کنـد وسـپس بـا دگرگـونی متمردانـة آنهـا، درجـة تفـاوت حـال معاصـر عربـی را بـا گذشـته در خـاطرش مـی گنجانـد؛ روشـی کـه ذهـن عربـی را در خوانش متن شعری سهیم می کند.
خلاصه ماشینی:
فـضای شـعر طنـز وی بــا دوتکنیــک؛ اســلوب بینــامتنی و هنــر ناســازواری ایجــاد مــی شــود کــه در بینــامتنی ، بــا فراخــوانی متــون دینــی ، ادبــی و حکایــت هــای تــاریخی ، دنبــال نــشان دادن تفــاوت گذشــتة طلایـی عربـی و زمـان حـال شکـست آنهاسـت و در نهایـت ایـن هنـر زبـانی ناسـاز دنقلـی اسـت که درجة تفاوت حـال را بـا عهـد آرمـانی معـین مـی سـازد.
زبــان، اســاس گفتمــان شــعری و مــواد خــام آن، و در عــین حــال گنجینــه ای تــاریخی واجتمــاعی اســت کــه نگــرش هــای انــسان و آلام مــرتبط بــا پدیـدة اجتمـاعی و درونـی او، بــه کمـک آن؛ در قالـب شـعر ترســیم مـی شـود (ســلیمان، ٢٠٤:٢٠٠١ ) و ایــن ویژگــی گنجینــه ای زبــان، پتانــسیل نهفتــه ای اســت کــه برخــی از شـاعران متعهـد معاصـر عـرب بـه خـاطر تحـولات سـریع سیاسـی در سـرزمین هـای عربـی کــه مجــالی بــرای عــرض انــدام فرهنــگ نبــود، توانــستند از ذخــایر تــاریخی و فرهنگــی آن در بافـت شعریـشان بـه خـوبی بهـره ببرنـد؛ بطـوری کـه زبـان شـعر معاصـر، همگـام بـا تحـولات سیاسـی بکلـی متحـول شـد، دگرگـونی کـه بـه تعبیـر آدونـیس «سـاختمان شـعر همچــون گذشــته ، از وراء ســاختار کلمــات و واژههــا در قــالبی مــوزون شــکل مــی یافــت ؛ امــا مثــل ســابق ؛ زیبــایی خــود را از نحــو بــه دســت نمــی آورد؛ بلکــه ایــن تــأثیر پــذیری، پویــایی و تجربــه اســت کــه باعــث زیبــایی آن مــی شــود (خیــر بــک ، ١٩٨٦: ١٤٨).
الکــساندر پــوپ، طنــز را زادة غریــزة اعتــراض مــی دانــد، اعتراضــی کــه بــه هنــر تبــدیل شــدهاســت (اصــلانی ، ١٣٧٨: ١٤١) همچنــین رابـرت هـریس ؛ طنـز را سـبک ادبـی مـی دانــد کـه عقیـدة انتقـادی را بـا شـوخی و بذلــه ترکیــب کــرده و از ایــن راه مــی کوشــد تــا از طریــق خنــده، اصــلاحاتی را ایجــاد کنــد (شــادمهر، ١٣٨٦: ١١٢).