چکیده:
مقالة حاضر، به معرفی و بررسی ردیفهای فعلی موجود در سه دفتر نخست مثنوی اختصاص دارد. این منظومة مفصل و جامع عرفانی، از عالیترین نمونههای شعر عرفانی فارسی و منشا تقلید و ایجاد اثرهای فراوان در قرنهای بعد بشمار میرود.
در این مجال ابتدا فعل و مقولههایی نظیر مادههای اصلی و جعلی و در نهایت اقسام افعالی که در قالب ردیف آمده است، با ذکر نمونههایی معرفی خواهد شد.
The present article is concerned with the introduction and examination of verbal refrains in the first three books of Masnavi. This detailed complete mystical Anthology is the most sublime example of mystical Persian poetry and has been the world’s inspiration for creation of many works in subsequent centuries.
This article first introduces and exemplifies verb and its main subdivisions and finally enlists variety of verbs which have been appeared as refrains.
خلاصه ماشینی:
مشخصـۀ ایـن فعل های هم کرد این است که در ترکیب ، معنی اصلی را از دست می دهد و معنی ثـانوی پیدا می کند: مانند «فن ساختن » و «مهر انداختن » در این بیت : حق هزاران صنعت و فـن سـاخته سـت تا کـه مـادر برتـو مهـر انداختـه سـت (328:3) فن ساختن : هنر بکار بستن / مهر انداختن : مهر ورزیدن یکی از رایج ترین «هم کردها» در زبان فارسی فعل «کردن» است که هم با اسـم و هم با صفت ترکیب می شود و در همۀ موارد تنها وظیفۀ جزء صرفی را بر عهده دارد.
بنا به فهرست ضمیمه تعداد بر شمرده و استخراج شدۀ کاربرد فعل در سـه دفتـر اول مثنوی ارایه می شود: از مجموع افعال بکار گرفته شده به عنوان «ردیف » ٢٠٢٣ بیت فعل «است » به عنوان فعل ناقص لازم 627 فعل «است » به عنوان فعل «تام» 31 فعل «بود» به عنوان فعل ناقص لازم 196 فعل «باش» 12 فعل «بود» به عنوان فعل «تام» 10 فعل «شد» به عنوان فعل «ناقص لازم» (ماده ماضی ) 169 فعل «شد» به عنوان فعل «ناقص لازم» (ماده مضارع) 141 فعل «شد» به عنوان فعل «تام» 16 فعل «شد» به عنوان «معین فعلی » که در ساخت مجهول نقش داشته است ١٢ افعال تام معلوم 153 افعال تام معلوم به صورت «پیش وندی» 17 افعال تام معلوم به صورت «مرکب » 135 معین فعل هایی که در یک بیت با مصادر متفاوت ردیف واقع شده است ٥٦ فعل مرکب با فعل یاور «کردن» 277 عبارت های فعلی 11 فعل «گرفت » 21 فعل «داشت » 6 فعل واداری 2 مصادر جعلی 13 مصادر حقیقی 37 فعل دعا 1 افعال مخفف شده 8 پی نوشت ها ١- دستور زبان فارسی ، خانلری، صفحه .